ابوطالب سلطانیان - هیات علمی/ دانشگاه گیلان

        چکیده        جنگ غجدوان در ماوراءالنهر، در سوم رمضان سال ۹۱۸ ق، یکی از رویدادهای مهم نظامی در دوره شاه اسماعیل یکم (۹۳۰-۹۰۷ ق) بهشمار میرود. بررسی این رویداد، از آن روی حائز اهمیت است که سپاه قزلباش- که در مرحله استقرار امپراتوری صفوی بسیار قدرتمند ظاهر شده بود- شکست فاحشی خورده و در نتیجه فرمانده آن میرنجم ثانی، وکیل شاه اسماعیل و بسیاری از امیران برجسته و سربازان قزلباش کشته شدند. اما چنین رویداد بزرگی چنانکه باید علت یابی نشده است تا علل شکست و پیامدهای آن آشکار گردد.       بنا بر آنچه گفته شد، این پرسش در اینجا مطرح است که چه عواملی سبب جنگ غجدوان شدند و مهمتر اینکه علل  شکست سپاه قدرتمند صفوی در این جنگ چه بود و چه پیامدهایی داشته است؟ برای بررسی پرسشهایی از این دست، این مقاله میکوشد- ضمن نگاهی به اوضاع بحرانی منطقه ماوراءالنهر از سال ۹۱۶ ق- نقش و عملکرد میرنجم را بهعنوان فرمانده سپاه و نیز تاکتیکها و استراتژی وی را در مراحل گوناگون عملیات نظامی مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار دهد. این بررسیها نشان میدهند که در مجموع راهبرد نظامی نادرست میرنجم و عدم توجه وی به مشاورت مشاوران آگاه از یکسو و از سوی دیگر، اتحاد امیران ازبک و بهرهگیری آنان از اختلافات میان امیران قزلباش، از جمله مهمترین علل شکست سپاه صفوی بهشمار میرفتند.