مریم امیدپور - دانشکده برنامه ریزی محیط زیست، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
رومینا سیاح نیا - استادیار گروه برنامه ریزی و طراحی محیط، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
یوسف رضایی - استادیار گروه عمران دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

با افزایش روزافزون جمعیت در شهرها، مدیریت توسعه شهری امری اجتناب ناپذیر است. شهر، متشکل از سیستم های باز و زنده و تلفیقی از سیستم های اجتماعی- اکولوژیکی است که روند شتاب زده توسعه شهری موجب تغییر کاربری زمین و در نتیجه آسیب رسیدن به ساختار، عملکرد و فرآیندهای اکولوژیکی می شود. در این میان، بهره گیری از دانش اکولوژی با رویکرد سیمای سرزمین و تاب آوری می تواند به تحلیل وضعیت موجود و یافتن راه حل های بهینه کمک کند. تاب آوری در الگوی ساختار طبیعی شبکه اکولوژیک به میزان وسعت و پیوستگی لکه های سبز بستگی دارد. به همین دلیل، برای رسیدن به هدف اصلی این پژوهش که ارزیابی ساختار شبکه اکولوژیک در روند توسعه شهری با رویکرد تاب آوری است، به بررسی روند تغییر پوشش گیاهی در فاصله سال های ۱۹۸۲ تا ۲۰۱۵ در شهر همدان پرداخته شد. در این مطالعه، چارچوب مفهومی برگرفته از دانش اکولوژی، نظریه های تاب آوری و با استفاده از تصاویر ماهواره ای و تکنیک های سامانه اطلاعات جغرافیایی GIS شکل گرفت تا بتوان مناطق حساس زیستی نسبت به تغییرات و ساخت و سازهای شهری در برنامه ریزی های آتی توسعه شهر را مشخص و مانع از آسیب رسیدن به اکوسیستم طبیعی شهر و حفظ و ارتقاء منابع زیستی باقیمانده در این سرزمین شد. تصاویر ماهواره ای Landsat در سال های ۱۹۸۲، ۲۰۰۰ و ۲۰۱۵ با استفاده از نرم افزارهای ArcMap, ENVI در چهار طبقه: «کاربری اراضی بایر، زمین ساخته شده، راه های ارتباطی و پوشش گیاهی» به روش نظارت شده بیشترین شباهت، کلاس بندی شدند. پس از تحلیل این نقشه ها به منظور یافتن نوع تغییرات در کاربری اراضی، با استفاده از نرم افزار TerrSetنقشه ها مورد پردازش و تحلیل قرار گرفت و سه نوع متریک سیمای سرزمین شامل ایجاد شدگی، سست شدگی و جدا شدگی در بین این سال ها بررسی شد. نتایج نشان می دهد پوشش گیاهی منطقه از ۲/۲۸۲۰ هکتار در سال ۱۹۸۲ به ۲/۱۳۰۴ هکتار در سال ۲۰۱۵ تقلیل یافته و در مقابل اراضی ساخته شده و راه های ارتباطی نیز از ۴/۶۰۶ هکتار در سال ۱۹۸۲ به ۲/۴۲۷۴ هکتار در سال ۲۰۱۵ افزایش یافته است که این میزان تغییرات نشان از رشد و گسترش بالای مناطق شهری و کاهش، خرددانگی و انقطاع سطح پوشش گیاهی و در نهایت افول در تاب آوری شبکه اکولوژی شهری دارد. در پایان تحقیق، راهبردهایی به منظور ترمیم آسیب های وارده به شبکه طبیعی اکولوژیک شهر همدان و توسعه آن ارائه شد. 

رشد شهری, تاب آوری, ساختار اکولوژیک, سیمای سرزمین, تغییر کاربری