محمدحسن خادم زاده - پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران
پوریا محمودی اصل همدانی - دانشگاه تهران

روشنفکران ایرانی دوران مشروطه و رضاشاه، با گرایشی که به برخی از مبانی دوران جدید جهان داشتند، تلاش می­کردند تا آن­ها را در جامعه ایرانی نهادینه کنند. ازجمله این تلاش­ها، تدوین دو مفهوم «میراث ملی معماری» و «تاریخ معماری ایران» بود. این دو مفهوم که خود قوام­یافته از مفاهیم دیگری نظیر «زمان، گذشته، تاریخ، و آثار گذشته» بودند، در اندیشه روشنفکران مولفه­هایی را سامان دادند که هم از منظر بررسی مبانی این مفاهیم و تاریخشان، و هم از منظر وجوه تقابلی و تکاملی حایز ارزش و ازریابی هستند. در این مقاله تلاش می­شود با روشی تفسیری­­ تاریخی در مقابله اسناد و اقوال از طریق بررسی اسناد دست اول همچون متون روشنفکران آن دوران و استدلال منطقی از درون آثاری که متفکران متاخر در شرح آن­ها نوشته­اند، به هدف پژوهش یعنی پاسخ­گویی به پرسش­های تحقیق پرداخته شود. در این پژوهش، با بررسی دو مفهوم فوق نزد روشنفکران ایرانی، تلاش می­شود تا وجوه تکاملی و تقابلی این دو مفهوم مورد نظر ایشان بازیابی شود. به نظر می­رسد که، مفاهیم نوی همچون ایده پیشرفت (ترقی) پیونددهنده این دو مفهوم بوده­اند و از سوی دیگر، وجود مرزهایی میان مفهوم میراث ملی معماری ایران و مفهوم تاریخ معماری ایران نشان­دهنده نوعی تقابل میان این دو است که بیشتر ناظر بر جایگاه مفهوم میراث ملی معماری در مفهوم­سازی­هایی با اهدافی مشخص نظیر تلقین حس شیفتگی و عظمت و بزرگی ایران گذشته به ایرانیان دوره مشروطه و رضاشاه است و جایگاه مفهوم تاریخ معماری در روش­شناسی برخورد با تاریخ، که از ­نظری علمی است و در این مقاله بر ضرورت نکته­سنجی و دقت­ و توجه به جزئیات برای درک تاریخ به شکل دقیق آن تاکید می­شود.

میراث معماری ایران, تاریخ معماری ایران, مشروطه, رضاشاه, روشنفکر