محمدقاسم تنگستانی - استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی

طراحی ساختارهای حکومتی مناسب جهت اعمال قدرت حاکمیت دولت در قالب قوا و نهادهای حکومتی، یکی از الزامات تحقق اصل حاکمیت قانون و حکمرانی خوب است. بررسی سوابق موضوع فوق حاکی از آن است که نظریه پردازی در خصوص ساختارهای حکمرانی در قوه مجریه از سابقه طولانی برخوردار بوده و تا چند دهه گذشته، ساختار مدیریت عالی دادگستری به صورت خاص، چندان مورد توجه نبوده است. ایجاد قوه قضاییه/ دادگستری مستقل، کارآمد و پاسخگو، از نیمه دوم قرن بیستم میلادی مورد توجه نظریه پردازان رشته های حقوق اساسی و مدیریت دولتی و نیز قانونگذاران موسس کشورهای مختلف قرار گرفته است. الگوی غالب در این زمینه، مدل مجریه ای است که براساس آن، وزارت دادگستری وظیفه مدیریت عالی دادگستری را برعهده داشته و از این جهت در برابر نهادها و مقامات سیاسی مربوط، مسئولیت دارد. اما از چند دهه گذشته، نهادهای مستقلی در داخل دادگستری در حال شکل گیری هستند و به تدریج برخی از صلاحیت های وزارت دادگستری را اخذ نموده اند. نهادهای مذکور عمدتا تحت عنوان «شوارهای(عالی) قضایی» شناخته می شوند. یافته-های تحقیق حاکی از آن است که تحول نظام مدیریت عالی قضایی در ایران در جریان اصلاحات قانون اساسی در سال ۱۳۶۸ در جهت عکس تحولات جهانی بوده است.در این نوشتار، با جمع آوری منابع به صورت کتابخانه ای و با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی تحول الگوی مدیریت عالی دادگستری به نظام شورایی، با تبیین سیر شکل گیری، ساختار، صلاحیت ها و ارزیابی جایگاه و کارکرد شوراهای قضایی در نظام های حقوقی مختلف می پردازیم.

دستگاه قضایی, تفکیک قوا, استقلال قضایی, وزارت دادگستری