احمد صراف­ زاده - کارشناس ارشد مهندسی معماری، دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول
محمد دیده­ بان - استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول
بهزاد وثیق - استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول

نقش هندسه در معماری ایران پیشینه­ای طولانی دارد، یکی از کاربردهای آن استفاده در آرایه­های تزیینی بوده است. همچنین دزفول واقع در شمال خوزستان نمونه­ای از شهرهای با آرایه­های ارزشمند است که عمده آن­ها از نوع آجری هستند. آرایه­ها در قسمت­های مختلف به کار رفته و به منزله پوسته جانبی تنوع در معماری ایجاد کرده­اند. این تنوع معیاری با اهمیت، قابل­مشاهده، و دلیلی بر ارزشمندی خانه­های دزفول است. از سوی دیگر، با اهمیت بودن آرایه­های تزیینی، عاملی تاثیرگذار جهت بررسی اصل و بنیان آن­ها است. هدف در این مقاله مستندسازی الگوهای هندسی در تزیینات خانه­های دزفول و زمینه­های مختلف ایجاد آن در معماری است و ضمن آن به سوال طرح­شده در پژوهش پاسخ داده می­شود.روش تحقیق ترکیبی از روش­های پیمایشی و تفسیری­ تاریخی است و اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه­ای و مشاهدات شخصی گرد آمده است. آزمون تحقیق مبتنی بر روش تحلیلی ویکور است که علاوه بر تکمیل ادبیات تحقیق، برای تنظیم مدل جدید نیز به کار رفته است. جامعه نمونه از همه خانه­های ثبت­شده دوره قاجار انتخاب و به روش آنتروپی­ شانون وزن­دهی شده­اند. پس از آن تحلیل اطلاعات به­دست­آمده از جامعه نمونه به کمک نرم­افزارهای آماری و به روش ویکور صورت گرفته است. در پایان با استنتاج منطقی چنین برداشت می­شود که آرایه­های تزیینی در خانه­های دزفول متنوع هستند و علاوه بر زیبایی، کارکردهایی چون عبورومرور آسان برای عابران بیرون از خانه، ایجاد سطح بیشتر در طبقات بالایی، محرمیت فضایی در خانه، تهویه هوا، ایجاد سایه بر جداره­ها و دفع حرارت به کمک آن، جلوگیری از ریزش باران بر خوون­ها، تنوع در رنگ و نوع تزیین، و سلسله­مراتب در تغییرات فرمی (تنوع در فرم) را دارند. همچنین برای سنجش تزیینات می­توان از معیارهای نوع تزیین، نسبت تزیین به جداره، تناسبات، روابط و چیدمان در تزیینات، و الگوهای هندسی بهره­مند شد.

هندسه, عملکرد, تزیینات, خانه, دزفول