سولماز ارژنگی - دانشجوی دکتری معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

سانحه آتش سوزی همواره تهدیدی برای بازارهای تاریخی ایرانبوده است. در این میان، چگونگی تخلیه اضطراری جمعیت بازارها به سبب ساختار پیچیده کالبدی، اجتماعی- فرهنگی و عدم تطبیق آن ها با استانداردهای  ایمنی جدید، موضوعی درخور تعمق بیشتر است. در این راستا، به نظر می رسد شبیه سازی، از جهت بهینه سازی عملکرد برنامه ریزی برای تخلیه اضطراری می تواند ابزار مناسبی محسوب گردد و به بازنمایی آتش سوزی در شرایط اضطرار کمک می کند. لذا، شبیه سازی تخلیه اضطراری بازارهای تاریخی که از گلوگاه ها و راسته های پرجمعیت و کم عرض، اجناس و کاربری ها و تاسیسات آتش زا تشکیل شده است، می تواند نقاط ضعف و قوت کالبدی و چگونگی تخلیه را برای مدیران و برنامه ریزان بحران  قبل از رخداد سانحه آشکار نماید. اما، پیش از  شبیه سازی تخلیه اضطراری تدوین چارچوب کاربردی از مدل تخلیه اضطراری با در نظر گرفتن الگوهای رفتاری جمعیت بازار امری ضروری است. ازآنجاکه چارچوب ارائه شده با تاکید بر تعامل فضا و انسان در هنگام تخلیه است، بنابراین، ویژگی های آتش اعم از سرعت رشد آتش و دود در آن لحاظ نشده است. هدف از ارائه این چارچوب، شناسایی مقولات موردنیاز در شبیه سازی تخلیه اضطراری بازارهای تاریخی است. این مقاله مبتنی بر بررسی میدانی بازار تبریز و بازار استانبول و مطالعات کتابخانه ای  متمرکز بر مفاهیم تخلیه اضطراری، بحران ازدحام جمعیت و بازشناسی ویژگی های ساختمانی موثر، مقولات موردنیاز شبیه سازی را در قالب چارچوبی عملیاتی ارائه دهد. مقاله نتیجه می گیرد، ازآنجاکه تخلیه اضطراری متاثر از تعامل رفتار انسان با فضا است، این چارچوب؛ محیط بیرونی( ویژگی های محیطی و ساختمانی) و عوامل روان شناختی و انسانی را به عنوان دو مقوله مهم فرآیند شبیه سازی تخلیه در نظر می گیرد.کلیدواژه: چارچوب عملیاتی، تخلیه اضطراری، بحران ازدحام جمعیت، شبیه سازی، بازارهای تاریخی.

چارچوب عملیاتی, تخلیه اضطراری, بحران ازدحام جمعیت, شبیه سازی, بازارهای تاریخی