شمین گلرخ - استادیار دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

در ذیل مفهوم ترجیحات محیطی متاثر از رویکرد «شناختی» در روان شناسی محیطی، چارچوب ها و معیارهایی عام برای تحلیل میزان مرجح بودن فضا در قضاوت افراد پیشنهاد شده است. در این معیارها بر کیفیت های محیط مطلوب تاکید می شود؛ اما در رویکرد «پدیدارشناختی» در روان شناسی محیطی بیشترین اهمیت را به تجربه واقعی و زیسته فرد و احساس ها و تفاسیر و انتظارات وی از یک مکان خاص می دهند. در این پژوهش با تکیه بر معیارهای سنجش ترجیحات محیطی از یک سو، و مفهوم حس مکان از سوی دیگر، کاربست معیارها و مفاهیم مزبور در ارزیابی کیفی یک فضای شهری به آزمون گذارده می شود. برای این منظور، ارزیابی مطلوبیت خیابان قدس برای دانشجویان دانشگاه تهران مبنای این آزمون قرار گرفته است. مطالعات میدانی این پژوهش در دو مرحله اصلی بررسی و با هم مقایسه شده است: نخست بر اساس معیارهای ترجیحات محیطی، خیابان قدس توسط متخصصان آموزش دیده، شامل ۲۰ دانشجوی طراحی شهری، ارزیابی شد. در مرحله دوم، از طریق مصاحبه به روش «با هم پیمودن»، حس مکان ۲۵ دانشجوی دانشگاه تهران مطالعه شد. تحلیل مصاحبه ها به روش تحلیل کیفی محتوا انجام شده است. مقایسه یافته های این دو مرحله نشان می دهد که به کمک مفهوم حس مکان می توان چارچوب ارزیابی متخصص از میزان مرجح بودن یک فضای شهری را تدقیق کرد.

فضای شهری, ترجیحات محیطی, حس مکان, تحلیل کیفی محتوا