مطالعه نمایشنامه چهارصندوق با تکیه بر نمادهای سنتی و عناصر تخت حوضی

موضوع پژوهش حاضر، مطالعه نمایشنامه چهارصندوق نوشته بهرام بیضایی با تکیه بر نمادهای سنتی و عناصر تخت حوضی است. در تاریخ هنر ایران از دوران باستان تا معاصر نمایش در شکلهای مختلف آیینی، میدانی، عروسکی، خیمه شب بازی، خندستان های سنتی، تعزیه و تئاتر به اجرا در می آمده است. هدف عمده از برگزاری این نمایشها به جز نمایشهای مذهبی )مانند تعزیه (، سرگرم ساختن و خنداندن توده مردم بوده است. یکی از انواع نمایشهای شادی آور، نمایش تقلید یا تخت حوضی بوده است که امکان اجرا در مکانهای خصوصی مانند منازل، یا عمومی مانند قهوه خانه ها و بعدها سالنهای نمایش و حتی فضاهای باز را داشته، و به دلیل همراهی با رقص و موسیقی، همیشه برای توده مردم سرگرم کننده و جذاب بوده است. نمایشنامه چهار صندوق نوشته بهرام بیضایی از این دسته به شمار می رود که در سال ۱۳۴۳ به نگارش در آمده و از ساختار نمایشهای تخت حوضی استفاده کرده، اما اجرای عمومی آن همیشه با واکنش قدرت حاکم روبرو شده است. نمادهای سنتی و عناصر نمایشی تخت حوضی به کار رفته در این نمایشنامه، آن را از لحاظ اجرا متمایز از دیگر نمایشهای تخت حوضی کرده است. تحلیل این نمادهای سنتی و بازتاب آنها تحت عناصر نمایش تخت حوضی، از جمله اهداف این پژوهش به شمار میرود. این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانهای وتکیه بر روش توصیفی- تحلیلی است و سوال اینکه نویسنده چگونه نمادهای سنتی ساختار سیاسی اچتماعی ایران را، با تکیه بر عناصر نمایش تخت حوضی بازتاب داده است؟ یافته ها نشان میدهد نویسنده با اقتباس از بازی چهار صندوق، نمادهای سنتی حاکم بر ساختار اجتماعی ایران یعنی حکومت، بازرگانان، روحانیت و توده مردم را با کاربرد عناصر نمایش تخت حوضی مانند طرح داستانی )همراه با مبالغه، هجو و ..(، اشخاص )شاه پوش، حاجی پوش، سیاه پوش و...( و نحوه اجرا )شاد و خنده آور( هم طرح کرده و هم مورد انتقاد قرار داده است.

Keywords:

نمایش , تخت حوضی , چهارصندوق , بهرام بیضایی.