محمود قربانی - کارشناس ارشد سازمان آب و برق خوزستان
مجید خلقی - دانشیار گروه مهندسی آبیاری و آبادانی دانشگاه تهران
سعید موسوی ندوشنی - استادیارگروه عمران دانشگاه صنعت آب و برق
زهرا قربانی - کارشناس جغرافیا

ایران با میانگین بارش سالانه 250 میلیمتر جزء کشورهای نیمه خشک جهان محسوب میشود . از سـوی دیگـر رونـد زمـانی بارشـها در سالهای اخیر نشان میدهد که شاخص مذکور تغییرات زیادی نداشته و لی توزیع زمانی ماهانه بارشها تغییـر کـرده اسـت . بطوریکـه در بعضی از سالهای اخیر میزان قابل توجهی از بارش سالانه در ماههای اسفند و فروردین رخ داده است که حاصـل آن سـیلابهای مهیبـی بوده است که حتی سازه های بالادست حوزه سد کارون 1 را دچار خسارت جدی نموده است . تغییر مـذکور در رژیـم زمـانی بارشـها و از سویی دیگر عدم وجود آب ورودی مناسب در دیگر ماههای مورد انتظار و وقوع دوره های متعدد خشکسالی در سالهای 1330 تـا کنـون، لزوم استفاده بهینه و بازنگری منحنی های فرمان سدهای مخزنی با قدرت بهره برداری بالای 20 سال را طلب می کند . در این تحقیق با استفاده از برنامه ریزی خطی به ابعاد 3168 معادله و 5760 متغیر، منحنی های فرمان فعلی سدهای دز و شـهید عباسـپور در یـک دوره زمانی 288 ماهه (1356-80) مورد بررسی قرار گرفت . حاصل تحقیق نشان می دهد که در صـورت رعایـت منحنـی هـای فرمـان نیـاز کشاورزی در پایین دست، در 27 ماه دچار کمبود خواهد شد . علاوه بر آن در نیاز حداقل آبدهی کارون بزرگ که ارتباط تنگاتنگی با تـامین آب شرب منطقه از جمله شهر اهواز دارد، 5 مورد کمبود مشاهده می شود . در صورت تغییر در باندهای منحنی های فرمان نیاز کشاورزی به صورت %100 تامین شده و فراوانی کمبود خودپالایی رودخانه کارون بزرگ نیز %71 کاهش می یابد و شدت مابقی کمبودها نیز معنـی دار تلقی نمی شود . از دیگر نتایج می توان به کاهش خروجی از مجاری سرریز به میزان 1200 میلیون متر مکعب اشاره نمود . در مجموع بطـور خلاصـه مـی توان نتیجه گیری نمود که با توجه به اینکه در سالیان مت مادی بهره برداری محدودیتهای فیزیکی در سازه و مجاری حادث شـده ، رسـوب قابل توجهی نیز در دریاچه سدها تله اندازی می شود و در پایین دست نیز تغییرات زیادی در بستر و سواحل انجام می گیرد، شایسته است منحنی های فرمان استاتیکی هر 10 سال یکبار مورد بازنگری قرار گیرند .

بهره برداری بهینه، منحنی فرمان، سدهای دز و شهید عباسپور، نیاز آبی ، کمبود