تاثیر تنش خشکی و مقادیر کود نیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه، درصد اسانس و میزان تیموکینون گیاه دارویی سیاهدانه (Nigella sativa L.)

تاثیر تنش خشکی بر روی گیاهان پیچیده بوده و بستگی زیادی به مراحل رشد و نموی آن ها دارد. محدودیت رطوبت در خاک از طریق کاهش مقدار فتوسنتز، سطح برگ تولیدی، اختلال در جذب عناصر غذایی و انتقال مواد فتوسنتزی به دانه ­ها بر عملکرد گیاهان تاثیر سوء می­گذارد. به منظور بررسی اثرات تنش خشکی در مراحل مختلف رشدی به همراه مصرف مقادیر مختلف کود نیتروژن بر عملکرد، اجزای عملکرد دانه و نیز میزان تیموکینون و درصد اسانس در گیاه دارویی سیاهدانه، آزمایشی به صورت کرت­های خرد شده و در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی ۹۰-۱۳۸۹در ایستگاه تحقیقات کشاورزی زهک واقع در ۲۰ کیلومتری جنوب شهرستان زابل اجرا گردید. تیمارهای تنش خشکی که با قطع آبیاری در مراحل مختلف رشدی گیاه به وجود آمدند شامل:  =W۱شاهد (آبیاری کامل)، W۲ = قطع آبیاری در مرحله ساقه رفتن تا شروع گلدهی، W۳= قطع آبیاری در مرحله گلدهی تا شروع پر شدن دانه ها و W۴= قطع آبیاری در مرحله گلدهی تا انتهای مرحله پر شدن دانه ها به عنوان عامل اصلی و چهار سطح کود نیتروژن از منبع اوره شامل: N۱= شاهد (بدون مصرف هیچ نوع کود)، N۲= ۳۰ کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار، N۳= ۶۰ کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار و N۴= ۹۰ کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد که اعمال تنش خشکی در هر یک از مراحل رشدی گیاه منجر به کاهش عملکرد دانه در سیاهدانه شد. بیشترین این کاهش به میزان ۴۰/۹ درصد در تیمار W۴  مشاهده شد. تنش خشکی با تاثیر معنی­دار بر عملکرد بیولوژیکی، تعداد انشعابات در بوته، تعداد فولیکول در بوته، تعداد دانه در فولیکول، تعداد دانه در بوته و وزن هزار دانه از مقدار آن ها کاست و بر درصد اسانس و میزان تیموکینون به صورت معنی­داری افزود. بیشترین این تاثیر در تمامی صفات فوق در تیمار W۴ مشاهده شد. در این بین کود نیتروژن با تاثیر مثبت بر کلیه اجزای عملکرد دانه سبب افزایش عملکرد دانه شد. در بین سطوح کودی نیتروژن، سطح N۳ بیشترین تاثیر را بر عملکرد، اجزای عملکرد دانه، درصد اسانس و میزان تیموکینون تولیدی در سیاهدانه دارا بود. در این آزمایش اثر متقابل تنش خشکی و نیتروژن تنها در مورد درصد اسانس و میزان تیموکینون دانه معنی­دار شد و در مورد سایر صفات از تاثیر معنی­داری برخوردار نبود. بیشترین درصد تیموکینون و اسانس از تیمار W۴N۳ حاصل شد.

Keywords:

تنش خشکی , سیاهدانه , صفات کمی , مواد موثره , نیتروژن