محمد زارع بوشهری - دکترای تاریخ تشیع و دانش اموخته حوزه علمیه قم
منصور داداش نژاد - دانشیار گروه تاریخ، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، قم، ایران
نعمت الله صفری فروشانی - استاد تمام گروه تاریخ، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران

فقدان بخشی از منابع تاریخی شیعه دغدغه ای است که برخی از متفکران به آن توجه کرده و علل مختلفی برای آن برشمرده اند. از جمله علل مادی را در زمره علت های نابودی این آثار می دانند. گرچه علل معنوی نیز برای فقدان منابع مطرح است اما موضوع این مقاله نیست. از آنجا که به علل مادی نقش پررنگ تری داده شده، این نوشتار علل مادی فقدان منابع تاریخی را می کاود و به این پرسش پاسخ می دهد که: علت مهم مادی فقدان منابع تاریخی چیست؟ بررسی گزارش های تاریخی و رجوع به منابع برای روشن شدن علت واقعی و سهم هر کدام از علل در فقدان منابع، با رجوع به کتاب خانه ها و تحلیل و توصیف داده های تاریخی روش این مقاله است. بسیاری از آثار، پیش از حمله مغول، بر اثر علل دیگری از بین رفته، و نسبت دادن مفقودشدن منابع صرفا به حمله مغول، به عنوان مهم ترین علت مادی مفقودشدن، مطلب نادرستی است که اشتهار یافته است.

منابع تاریخی شیعه, مفقود, تاریخ شیعه, علل مادی