تحلیل جایگاه «قیاس» در فقه و فلسفه و نقد نظریه غزالی در باب قیاس

در محدوده سده دوم که می رفت فقه شفاهی به فقه تعلیمی و مدرسه ای تبدیل شود، اختلافات فقیهان نیز در برخی از مسائل، چه در اصول و چه در فروع، پا را از نهان خانه ذهن ها بیرون نهاد و چه بسا همین اختلافات فقهی بود که در تاسیس مکتب های فقهی در صدر اسلام نقش اساسی را ایفا کرد. از میان اختلافات، قیاس مهم ترین مسئله ای است که در فلسفه و منطق، به ویژه در فقه اهل سنت و امامیه، به اصلی از اصول تبدیل شد، به گونه ای که یکی از منابع اجتهادی در فقه اهل سنت، یکی از ادله اجتهادی در فقه امامیه و یکی از برهان ها و ابزار استدلال، به ویژه در منطق و فلسفه، شمرده شد. این مقاله بر آن است ضمن تعریف جامع از قیاس، ضعف و قوت آن را بررسی کند و با توجه به فقه و فلسفه و نقد دیدگاه های غزالی در المستصفی، به این پرسش که «چرا امامیه به قیاس عمل نمی کند؟»  پاسخ اجتهادی و منطقی بدهد و اثبات کند که امامیه به دلیل گمان آور بودن قیاس فقهی مورد پذیرش عامه و ضرورت تحصیل یقین در احکام شرعی از طریق قرآن و سنت معصومان (ع) به قیاس عمل نمی کند.

Keywords:

قیاس , تمثیل , اهل سنت , فلسفه , فقه , امامیه , اجتهاد , عقل , نقد غزالی