علی رضا خانی زاده - Tabriz Branch, Islamic Azad University
ورهرام رشیدی - Tabriz Branch, Islamic Azad University
علی رضا عیوضی - AAssistant professor seed and plant improvement research department, west Azerbaijan agricultural and natural resources research and education center, AREEO, Urmia, Iran
ابراهیم خلیل وند بهروزیار - Tabriz Branch, Islamic Azad University
مهرداد یارنیا - Tabriz Branch, Islamic Azad University

      به منظور ارزیابی اثر تنش خشکی بر روی ۱۴ رقم و لاین پیشرفته گندم پاییزه و جهت تعیین تحمل نسبی آنها با استفاده از کارآیی انتخاب شاخص­های مختلف مقاومت به خشکی که در مراحل نهایی آزاد سازی بعنوان واریته­ های گندم نان در مرکز تحقیقات استان آذربایجان غربی قرار داشتند؛ دو آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار تحت دو شرایط تنش و عدم تنش خشکی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز طی سال زراعی ۹۷-۱۳۹۶ انجام گردید. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که تنش خشکی باعث کاهش معنی‎دار عملکرد دانه می­ گردد. در شرایط عدم تنش خشکی ژنوتیپ‎های ۴، ۱۲ و ۱۳ بیشترین عملکرد دانه را دارا بوده ولی در شرایط تنش خشکی اختلاف معنی‎داری بین ژنوتیپ‎های مورد بررسی از نظر عملکرد دانه مشاهده نگردید. نتایج تجزیه همبستگی بین شاخص­های تحمل به تنش و عملکرد دانه نشان داد که عملکرد دانه در شرایط تنش (Ys) با شاخص­های STI، HARM و  GMP دارای همبستگی مثبت و بسیار معنی‎دار بوده و این شاخص­ها می توانند معیار مناسبی برای لاین­های متحمل به خشکی باشند. همچنین نتایج حاصل از تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که این چهار شاخص بهترین شاخص­ها جهت شناسایی ارقام متحمل به تنش بودند. در واقع این شاخص­ها بهتر از سایر شاخص­ها، ژنوتیپ­های گروه A فرناندز را از سایر گروه­ها مجزا ساختند. در تجزیه خوشه­ای،  ژنوتیپ­های مورد مطالعه بر اساس کلیه شاخص­های تحمل به تنش خشکی در هر دو شرایط بدون تنش و تنش در ۳ گروه قرار گرفتند. ژنوتیپ­های شماره ۴، ۱۱ و ۱۲ که بعنوان متحمل­ترین ژنوتیپ­ های این آزمایش معرفی شدند به همراه چند ژنوتیپ دیگر در گروه دوم قرار داشته و این گروه از نظر اکثر شاخص­های تحمل به تنش خشکی از میانگین بالاتری نسبت به میانگین کل برخوردار بودند. درصد انحراف از میانگین این گروه  نسبت به دو گروه دیگر کمتر بود و نتایج سایر روش­های مورد استفاده در این تحقیق را مورد تایید قرار داد. با در نظر گرفتن نتایج حاصل از بررسی مقدار عددی شاخص­ها و همچنین همبستگی آنها با عملکرد دانه در شرایط عدم تنش و تنش شاخص­های STI، MP، GMP و HARM بهترین شاخص­های تحمل به تنش و ژنوتیپ­های شماره ۴، ۱۱ و ۱۲ بعنوان متحمل ­ترین ژنوتیپ‎های مورد تحقیق شناخته شدند.

Bread wheat, Cluster analysis, Drought stress, Stress resistance indices, تجزیه خوشه ای, تنش خشکی, شاخص های مقاومت به خشکی, گندم نان