سمیرا حسین جعفری - پژوهشگر پسادکتری، دانشکده منابع طبیعی و کویرشناسی، دانشگاه یزد، یزد، ایران
امیر سعادت فر - استادیار، گروه گیاهان دارویی، پژوهشکده فناوری تولیدات گیاهی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

Bunium persicum (Boiss.) B. Fedtsch. متعلق به تیره چتریان از مهمترین گیاهان دارویی کشور محسوب می شود. در این مطالعه روابط ژنتیکی و فیتوشیمیایی برخی جمعیت های این گیاه با نشانگر ISSR و روش GC-MS در رویشگاه های یزد و کرمان بررسی شد. به منظور مطالعه ژنتیکی با استفاده از ۱۰ آغازگر ISSR، نمونه برداری از برگ های تازه گیاه انجام گردید. استخراج DNA به روش CTAB انجام شد. برای بررسی فیتوشیمیایی، استخراج اسانس از بذرهای زیره به روش تقطیر با آب و با استفاده از دستگاه کلونجر انجام شد. نتایج حکایت از عملکرد بهتر آغازگر ISSR-۱۳ با تعداد ۴۰ باند، بیشترین میزان PIC (۰.۳۹) و شاخص نشانگری (۱۵.۶) داشت. تجزیه خوشه ای با ضریب تشابه جاکارد و الگوریتم UPGMA چهار جمعیت زیره کرمانی مربوط به دو استان را در ۶ گروه قرار داد. در تجزیه به مختصات اصلی ۶۰.۵۶% از واریانس کل توسط سه مولفه بیان شد و جمعیت ها را به طور کامل از یکدیگر جدا نمود. نتایج این آنالیز با تجزیه خوشه ای و پراکندگی جغرافیایی نمونه ها مطابقت داشت. براساس نتایج GC-MS، به ترتیب تعداد ۱۳ و ۱۶ ترکیب در هریک از رویشگاه های یزد و کرمان شناسایی شد. ترکیب های آلفا-پینن، بتا-پینن، پارا-سیمن، لیمونن، گاما-ترپینن و کومین آلدئید به عنوان ترکیب های مشترک و اصلی بین رویشگاه های یزد و کرمان شناسایی شدند. براساس نتایج تجزیه خوشه ای پارامترهای فیتوشیمی و قرار گرفتن رویشگاه های سیرجان (استان کرمان)، مهریز و اردکان (استان یزد) در یک خوشه و رویشگاه سیرچ در خوشه جداگانه می توان نتیجه گرفت که گروه بندی براساس ترکیبات اسانس با گروه بندی ژنتیکی و فاصله جغرافیایی موجود در رویشگاه های طبیعی مطابقت ندارد.

زیره کرمانی (Bunium persicum (Boiss.) B. Fedtsch.), ارزیابی ژنتیکی, نشانگر ISSR, فیتوشیمی, آنالیز خوشه ای