حسین جهان تیغی - دانشجوی دکترا، گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
محمد مقدم - دانشیار، گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
محرم ولی زاده - استادیار، مرکز پژوهشی گیاهان دارویی و زینتی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

شناسه دیجیتال (DOR):۹۸.۱۰۰۰/۱۷۳۵-۰۹۰۵.۱۳۹۸.۳۵.۹۸.۹۳.۱.۱۵۷۶.۱۶۰۶ تاثیر بارز گیاهان دارویی در پیشگیری و درمان بیماری های مختلف، گرایش روزافزون جوامع انسانی را به سوی آنها سوق داده است. انار شیطان (Tecomella undulate (Roxb.) seem.) از تیره پیچ اناری (Bignoniaceae) علاوه بر کاربردهای متعدد زینتی، صنعتی و آگروفارستری، به دلیل برخورداری از مواد موثره کارآمدی همانند لاپاکول که تاثیر اثبات شده ای در درمان بیماری های مهم شامل سرطان، ایدز، مالاریا و غیره دارد، از گونه های ارزشمند دارویی مناطق خشک محسوب می شود. در این تحقیق ابتدا رویشگاه های انار شیطان در استان شناسایی و بعد خصوصیات اقلیمی، خاک شناسی، فنولوژی، گونه های همراه و برخی ویژگی های مورفولوژیک گیاه تعیین شد. ارزیابی ها نشان داد این گیاه دارای ۶ رویشگاه کوچک و کم جمعیت از دو مورفوتیپ زرد و نارنجی در منطقه بلوچستان می باشد که از نظر ارتفاع در دامنه ۸۳۰-۴۸۰ متر از سطح دریا، اغلب در مسیر آبراهه ها و حاشیه رودخانه های فصلی در جهات مختلف و عمدتا کم شیب واقع شده اند. شرایط اقلیمی حاکم بر رویشگاه ها از نوع بیابانی گرم و بافت خاک آنها سبک تا متوسط با واکنش قلیایی می باشد. علاوه بر تفاوت های فنولوژیک، اختلاف معنی داری بین رویشگاه ها از نظر صفات مورفولوژیک و شاخص های رشدی مشاهده شد که می تواند ناشی از عوامل ژنتیکی، محیطی و یا هر دو باشد. نتایج این پژوهش با توجه به کاهش جمعیت روزافزون گیاه تحت تاثیر عوامل مختلف مخصوصا خشکسالی های ممتد ناشی از تغییر اقلیم، نشان دهنده آن است که انار شیطان در این استان در آستانه انقراض محلی قرار دارد و لزوم اتخاذ تدابیر فوری در راستای حفاظت، احیاء و اهلی سازی آن کاملا محرز است.

انار شیطان (Tecomella undulate (Roxb.) seem.), رویشگاه, اقلیم, پراکنش