تعیین سهم جریان و منشاء نشت و تغذیه آب (مطالعه موردی عامل آلودگی نفتی در چشمه سرخون)

در سال های اخیر، مکل آلودگی هیدروکربنی چشمه سرخون در شهرستان اردل (استان چهارمحال و بختیاری) باعث بروز مشکلات متعدد برای اهالی، سازمان شیلات، جهاد کشاورزی، دامپزشکی، محیط زیست، آب منطقه ای، شبکه بهداشت و سایر نهادهای وابسته شده است. خط لوله انتقال نفت مارون- اصفهان و همچنین ایستگاه تقویت فشار (تلمبه خانه) شماره ۶ گندمکار در بالادست این چشمه قرار گرفته اند و بنظر می رسد که عامل آلودگی چشمه باشند ولی تحقیق جامع و هدمندی برای اثبات قطعی منبع آلودگی انجام نشده است. با استناد به اظهارات مسئولین شرکت خطوط لوله و مخابرات (منطقه اصفهان)، که مسئولیت این خط لوله و ا یستگاه تقویت فشار را برعهده دارد، تاکنن اقداماتی برای کنترل و مهار این آلدگی ها انجام شده است (مانند عدم دریافت توپک، عدم استفاده از تفکیک کننده و غیره) ولی بعلت عدم آگاهی از منشاء واقعی آلودگی های هیدروکربنی، موفقیت کاملی حاصل نشده است. بدین منظور، نمونه گیری های محلی در مهرماه ۹۱ دوبار در منطقه آلوده (از تلمبه خانه تا چشمه) انجام شد. روش تحقیق براساس جداسازی آلاینده های هیدروکربنی آب چشمه (با روش های ریزاستخراج مایع- مایع پخشی) و تعیین الگوی شیمیایی آنها (با کروماتوگرافی گازی) و طبقه بندی آلودگی ها (با روش حداقل مربعات جزئی) انجام شد. در این طرح مطالعاتی، منبع آلودگی نفتی این چشمه به روش شیمی/ ریاضی (کمومتریک) مورد بررسی قرار گرفت و نتایج بطور قطع نشان داد که (۱) نفت خام انتقالی از میدان مارون به پالایشگاه اصفهان منشاء آلودگی هیدروکربنی چشمه سرخون است. (۲) همچنین با توجه به شناسایی ترکیبات قطبی (بیش از مقدار قابل انتظار) در آب چشمه، مشخص شد که آب همراه نفت خام (که در خطوط لوله انتقال نفت حضور دارند)، قسمت اعظم نشت نفت را آب همراه تشکیل می دهد. مشخص شد که غلظت زیاد نمک در آب همراه نفت، باعث تشدید خوردگی (بخصوص در ساعت ۶ لوله ها و کف مخزن ۵۵۰ هزار بشکه ای ذخیره سازی نفت) و نشت نفت و آب همراه شده است. (۳) هیچ اثری از لجن های نفتی، که در منطقه Land Farm تاسیسات ایستگه تقویت فشار دفن شده اند، در آب چشمه تشخیص داده نشد. (۴) مقدار ترکیبات آروماتیک (بخصوص نفتالین بعلت حساسیت های ایجاد شده) کمتر از مقدار نفتالین موجو در نفت خام میدان مارون است. زیرا انحلال پذیری نفتالین در آب همراه نفت (قسمت اعظم نشت نفت)، ناچیز است. (۵) ترکیبات قطبی هترواتم (مانند هیدروکربن های گوگرددار و اکسیژن دار) با زنجیره کوچک و فراریت بالا در آب چشمه تشخیص داده شد. بعلت فراریت، غلظت آنها در آب در محل سرچشمه بیشترین مقدار بود و با فاصله گرفتن از سرچشمه، میزان ترکیبات فرار قطبی هترواتم با زنجیره کوچک کهاش یافت، بگونه ای که در کیلومتر ۲ بعد از سرچشمه، غلظت آنها بقدری کاهش یافت که قابل اندازه گیری نبود. با توجه به مسیر خطوط نفت در تلمبه خانه، پیش بینی می شود که محل نشتی در یک یا جند نقطه ایجاد شده باشد که مستعدترین آنها بترتیب عبارتند از: (۱) کف مخزن ۵۵۰ هزار بشکه ای ذخیره سازی نفت، (۲) لوله های دفن شده در سایت تلمبه خانه، (۳) خط لول انتقال نفت به تلمبه خانه.