سیدعبدالامیر نبوی - پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی
صالح زمانی - دانشگاه بروکسل

با گذشت چند سال از فروپاشی حکومت مبارک در مصر، بررسی­های متعددی در زمینه­های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی درباره علل وقوع این رخداد ارائه شده است. در همین زمینه، مقاله حاضر تلاش می­کند با تکیه بر رهیافتی ساختاری و با توجه به تحلیلی دولت­محور به مهم­ترین علل وقوع انقلاب در مصر بپردازد. بر این اساس، سوال اصلی مقاله مربوط به «چرایی» آسیب­پذیری حکومت حسنی مبارک در مصر است. به نظر می­رسد بررسی نقش سه عامل/ متغیر اصلی ساختاری در قالب یک چارچوب تحلیلی و نظری بتواند به این پرسش پاسخ دهد. عامل اول به ماهیت خاصی از رژیم­های اقتدارگرا اشاره دارد به این صورت که ماهیت سلطانی حکومت مبارک، رژیم را به مرحله فروپاشی نزدیک کرد. عامل دوم معطوف به ماهیت اقتصاد سیاسی رژیم­های اقتدارگراست بدین­گونه که رژیم­های اقتدارگرای رانتیر و یا نیمه­ رانتیر در آسیب­پذیری و تغییر رفتار سیاسی آن نقش مهمی دارند. عامل سوم مربوط به رابطه رژیم­های اقتدارگرای منطقه با ابرقدرت­ها است بدین شکل که وابستگی سیاسی و اقتصادی به ابر قدرت­ها، و مشخصا ایالات متحده، رژیم را در معرض آسیب­پذیری بیشتر قرار می­دهد. ترکیب این سه عامل/ متغیر، وضعیتی را ایجاد می­کند که یک رژیم را در آستانه فروپاشی قرار می­دهد. این نوشته مبتنی بر داده­های تاریخی درباره سه دهه حکومت مبارک در مصر (۱۹۸۱-۲۰۱۱) است که به شیوه اسنادی و کتابخانه­ای جمع­آوری شده است. 

حکومت مصر, رژیم های سلطانی, دولت رانتیر, سرکوب, وابستگی سیاسی