بررسی موانع و مشکلات طرحهای توسعه عمرانی منابع آب و مهندسی مجدد در معیارهای طراحی و بهره برداری و ارائه راهکارهای تخصصی در راستای افزایش بهره وری (مطالعه موردی: سد گلک استان سیستان و بلوچستان)

ارزیابی عملکرد پروژه های آبی به منظور بررسی میزان موفقیت و مطلوبیت نسبی بهره وری پروژه ها ضروری می نماید. این تحقیق با هدف بررسی مسایل و مشکلات طرح های عمرانی توسعه منابع آب استان سیستان و بلوچستان از نقطه نظر طراحی، اجرا و بهره برداری تعریف و انجام گردید. بدین منظور پروژه آبی سد گلک انتخاب و و در قالب یک ساختار سلسله مراتبی دارای شش سطح شامل سطح هدف؛ سطح مراحل (شامل سه مرحله طراحی، اجرا و بهره برداری)؛ سطح معیارهای موثر بر عملکرد سد شامل (۱) معیارهای مرحله طراحی: هزینه، زمان، انتخاب مشاور مناسب و کیفیت، (۲) معیاهای مرحله اجرا: هزینه، زمان، کیفیت، تامین اعتبار از سوی کارفرما، حجم و ابعاد، خسارت و انتخاب پیمانکار مناسب و (۳) معیارهای مرحله بهره برداری: تغییرات هیدرولوژیک منطقه، اثرات کیفی منابع آب و خاک، فرسایش و رسوبگذاری، تغییرات اکولوژیکی و بیولوژیکی،اقتصادی و اجتماعی؛ سطح زیرمعیارهای موثر بر عملکرد (جمعا ۱۹ زیرمعیار)؛ سطح رتبه عملکرد؛ و سطح راهکارهای کاربردی جهت ارتقای عملکرد و بهره وری پروژه. داده ها و اطلاعات مورد نیاز در هر یک از این عرصه ها در قالب انجام بازدیده های میدانی، اندازه گیری ها و تهیه و تکمیل پرسشنامه ها در سطوح مختلف مدیران، کارشناسان و بهره برداران محلی جمع آوری شد. با توجه به گستردگی معیارها و زیر معیارهای موجود در ارزیابی پروژه های آبی و ماهیت گسسته متغیرها، از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (Analytical Hierarchy Process-AHP) در مطالعه ارتباط و اثرات توامان معیارها و گزینه های مختلف استفاده گردید. نتایج نشان داد که با توجه به استفاده بی رویه از منابع آب زیرزمینی و افزایش فشار بر سفره های آب زیرزمینی منطقه طی سنوات اخیر، پروژه سد گلک توانسته است عمق سطح ایستابی را در دشت پایین دست کنترل نموده و پایداری منابع آب زیر زمینی دشت را تامین کند. از اینرو تاثیر سد و عملکرد آن در حوزه پایداری منابع آب زیرزمینی مثبت ارزیابی گردید. عملکرد کلی پروژه بر اساس ارزیابی معیارهای مختلف سه مرحله طراحی، اجرا و بهره برداری در وضعیت مطلوب (خوب تا نسبتا خوب) قرار دارد. به تعبیر دیگر سد گلک در نیل به اهداف پایداری منابع آب و خاک منطقه، مدیریت رژیم سیلابی رودخانه و بهبود وضعیت اقتصادی- اجتماعی منطقه موفق بوده است. به منظور ارتقای بهره وری و کارایی پروژه های توسعه عمرانی منابع آب، توجه به رویکرد مهندسی مجدد و فراگیری آن در بازسازی و نوسازی فرایندهای هر یک از مراحل مطالعات و طراحی، اجرا، بهره برداری و نگهداری توصیه می گردد. ساختار سلسله مراتبی معرفی شده و شاخص های مورد استفاده در این تحقیق، ابزار مناسبی جهت ارزیابی هر یک از این مراحل و عملکرد کلی پروژه های آبی بوده و کاربرد آن در بررسی موانع و مشکلات طرحهای توسعه عمرانی منابع آب و جستجوی راهکارهای افزایش بهره وری پیشنهاد می گردد.