فاطمه مدرسی - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ارومیه
قاسم مهرآور گیگلو - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی

سلمان هراتی (۱۳۳۸-۱۳۶۵) از شاعران متعهد صاحب سبک معاصر در حوزه ادبیات انقلاب اسلامی و پایداری است. شعر سلمان زلال و یک دست و در عین حال صادقانه و صمیمی است. زبان شعری سلمان زبان شعر انقلاب است؛ ساده و بی آلایش و دل نشین؛ اما او از شیوه های گوناگونی برای ادبی شدن زبان خود بهره میبرد. از شگردهایی که سلمان برای ارتقای سطح عادی زبان شعری خویش به سطح ادبی به کار می گیرد استفاده از وجوه گوناگون فعل و نقش های متمایز وجوه افعال است. وجه فعل مقوله ای نحوی معنایی است که نظر و دیدگاه گوینده را به محتوای آن چه می گوید نشان می دهد. درواقع، وجه فعل صورتی از ساختار فعل است که آن را به اعتبار چگونگی بیان مفهوم آن، که خبری را به طور قطعی برساند، یا وقوع کاری را با احتمال همراه کند، یا امری بودن فعلی را برساند، یکی از سه وجه اخباری یا التزامی یا امری به شمار می آورند. بنابراین، در فارسی امروز سه وجه بیش تر وجود ندارد: اخباری، التزامی، و امری. این پژوهش بر آن است تا با روشی کیفی کمی به بررسی کاربرد وجوه افعال در اشعار سلمان هراتی بپردازد تا نشان دهد که سلمان برای شعریت بخشیدن به کلام خود تا چه حد و چگونه از آن بهره برده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که سلمان از برخی نقش های وجه التزامی چون نقش دعایی، نقش منظوری، نقش بایدی، میزان قطعیت و امکان انجام عمل، و نیز از نقش های وجه امری مانند وجه هشداری و وجه اجازه ای در سرایش اشعار خود سود جسته است. با وجود این، کاربرد وجه اخباری در اشعار سلمان هراتی در مقایسه با وجه التزامی و امری بیش تر است.

اشعار سلمان هراتی, وجه اخباری, وجه التزامی, وجه امری, وجه فعل