محمد اکبری - استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
محمدعلی اسماعیلی - پژوهشگر پژوهشگاه بین المللی المصطفی و دانشجوی دکتری فلسفه جامعه المصطفی (ص)، نویسنده مسئول

نظریه «الهیات سلبی» به مثابه نظریه ای مهم و پرطرفدار در حوزه خداشناسی، در کنار دیدگاه هایی نظیر «نظریه زبان نمادین»، «اشتراک لفظی»، «اشتراک معنوی» و «الهیات تمثیلی» مطرح است. این پژوهش تقریر، مقایسه و ارزیابی الهیات سلبی در حوزه هستی شناسی صفات الهی در اندیشه ابوجعفر محمدبن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی مشهور به «شیخ صدوق» (۳۰۶ ۳۸۱ق) اندیشمند مشهور امامی وسعدیا بن یوسف گائون مشهور به «سعدیا بن یوسف فیومی» (۸۸۳-۹۴۳م)، الهی­دان برجسته یهودی است. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به تحلیل عقلانی این دو دیدگاه پرداخت. به باور این دو شخصیت، نظریه زیادت صفات بر ذات الهی در سایه بساطت و ترکیب ناپذیری ذات الهی صحیح نیست. سعدیا نظریه سلبی انگاری صفات ثبوتی را در خصوص صفات حیات مطرح نمود، در حالی که شیخ صدوق این نظریه را با انگیزه توجیه نظریه عینیت صفات با ذات الهی مطرح نمود. براساس یافته های پژوهش پیش رو «غفلت از مولفه های نظریه عینیت»، «ناسازگاری درونی نظریه نیابت» و «لزوم ثبوت مقابل صفات کمالی» مهمترین آسیب­های این دو دیدگاه است.

الهیات سلبی, هستی شناسی صفات, الهیات ایجابی, شیخ صدوق, سعدیا گائون