امین باقی زاده - دانشیار، گروه بیوتکنولوژی، پژوهشگاه علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی، دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته، کرمان، ایران
زهرا مشایخی - دانشجوی کارشناسی ارشد بیوتکنولوژی کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
محمدعلی ابراهیمی - دانشیار، گروه بیوتکنولوژی کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

پونه‎سا گربه‎ای (Nepeta cataria L.)، یک گیاه دارویی، اسانس‎دار و معطر متعلق به خانواده نعناعیان است که به‎نام نعناع گربه‎ای معروف است. در این تحقیق، تنوع ژنتیکی و فیتوشیمیایی قسمتی از ژرم‎پلاسم پونه‎سا گربه‎ای با استفاده از نشانگر مولکولی RAPD و روش GC/MS بررسی شد. اندام‎های هوایی این گیاه از رویشگاه‎های مختلف جمع‎آوری و بعد به‎دور از نور خورشید خشک شد. استخراج DNA به‎روش CTAB انجام گردید. از ۱۱ آغازگر تصادفی RAPD برای واکنش PCR استفاده شد. ۱۵ جمعیت مورد بررسی براساس نتایج حاصل از تجزیه خوشه‎ای و تجزیه به مولفه‎های اصلی به‎ترتیب در چهار و پنج گروه قرار گرفتند. از ۱۵ جمعیت جمع‎آوری شده، ۸ جمعیت مورد بررسی فیتوشیمیایی قرار گرفت. استخراج اسانس با روش تقطیر با آب و با کلونجر انجام شد. تعداد ۲۷ ترکیب از اسانس همه جمعیت‎ها شناسایی شد. براساس نتایج حاصل از GC/MS، ۱۰۰% ترکیب های اسانس در جمعیت‎های سیرچ، محمدآباد مسکون، سقدر۲، دلفارد۲ و میجان۲ شناسایی شد. در نمونه‎های دهبکری، دلفارد۱ و سقدر۱ به‎ترتیب ۹۴.۸۴%، ۹۹.۸% و ۹۶.۶% ترکیب های اسانس شناسایی شد. سه ایزومر نپتالاکتون بخش عمده ترکیب های اسانس را تشکیل ‎دادند. بتا-کاریوفیلین، کاریوفیلین اکساید، بتا-پینن و آلفا-پینن نیز از ترکیب های اصلی اسانس بودند. براساس تجزیه خوشه‎ای بر روی داده‎های GC/MS، جمعیت‎های مورد نظر در ۳گروه طبقه‎بندی شدند. مقایسه ترکیب‎های تشکیل‎دهنده اسانس در جمعیت‎های مطالعه شده نشان داد که اسانس این ۸ جمعیت از لحاظ کمی و کیفی با هم متفاوتند که این امر می‎تواند ناشی از تفاوت‎های اکولوژیکی مناطق رویش این جمعیت‎ها مانند تفاوت رطوبت، دما و ارتفاع از سطح دریا و یا سایر عوامل خاکی، جغرافیایی و ژنتیکی باشد.

پونه‎سا گربه‎ای (Nepeta cataria L.), تنوع ژتنیکی, RAPD, تنوع فیتوشیمیایی, کروماتوگرافی گازی