آرش ندری - کارشناس ارشد آبشناسی سازمان آب و برق خوزستان
لاله رنجبران - کارشناس ارشد تاسیسات آبیاری سازمان آب و برق خوزستان
محمد عچرش زاده - کارشناس آبیاری سازمان آب و برق خوزستان

سطح آب رودخانه ها در یک دبی خاص تحت شرایط معمولی ججریان زیر بحرانی، تحت تاثیر عوامل کنترلی در پایین دست می باشد. سطح آب در محل تلاقی رودخانه ها می توان رابطه بین سطح آب و دبی رودخانه در بالادست را تحت تاثیر قرار دهد و محل تلاقی به عنوان یک عامل کنترل کننده عمل می کند. در این شرایط سطح آب در بالا دست یک تلاقی نه تنها به دبی جریان در آن شاخه بستگی دارد بلکه به تغییرات دبی در رودخانه حاصل از تلاقی نیز بستگی خواهد داشت رودخانه کارون قبل از شهرستان شوشتر به دو شاخه گرگر و شطیط تقسیم می گردد. در بالاتر از روستای بند قیر رودخانه گرگر و شطیط و دز با هم تلاقی نموده و رودخانه کارون بزرگ شکل می گیرد. در شرایط سیلابی و جریان ناپایدار، جریان در شاخه های شطیط و دز به گونه ای است که برگشت آب ناشی از ارتفاع سطح آب در این سیستم باعث کند شدن جریان در رودخانه گرگر می شود. بررسی اندازه گیری های انجام شده در این رودخانه در ایستگاه هیدرومتری ولی آباد نشان می دهد که سرعت جریان در این شرایط کاهش عمده ای می یابد. در این بررسی با محاسبه شیب پروفیل آب بر اساس ارتفاع مطلق سطح آب در ایستگاه های ملاثانی و ولی آباد و سید حسن، نشان داده شد که در شروع شرایط سیلابی شیب سطح آب رودخانه گرگر از محل تلاقی گرگر با سیستم شطیط و دز تا قسمت بالا دست ایستگاه ولی آباد کاهش می یابد و پس از مدتی مجددا شیب سطح آب و سرعت جریان افزایش می یابد. لذا در طی زمان قابل ملاحظه ای از سیلاب برگشت آب وجود دارد. از آنجا که تاکنون در ایستگاه ولی آباد استخراج روابط دبی اشل بدون در نظر گرفتن پدیده فوق انجام گرفته است محاسبات دبی در دوره آماری این ایستگاه حاوی خطای قابل توجهی است . لذا منحنی های دبی اشل خاصی جهت این ایستگاه محاسبه گردید که تاثیر پدیده یاد شده در آنها لحاظ شده است. مقایسه نتایج محاسبات دبی با منحنی های جدید و روش مرسوم گذشته نشان از تفاوت قابل ملاحظه ای در محاسبات مربوط به حجم آورد رودخانه در شرایط سیلابی دارد.

برگشت آب ، شیب سطح آب ، دبی - اشل ، ایستگاه ولی آباد