محمدرضا ملانوری - دانشجوی دکتری دانشگاه ادیان و مذاهب
حمیدرضا شریعتمداری - دانشیار دانشگاه ادیان و مذاهب، گروه شیعه شناسی

چکیده متفکران از لحاظ نوع نگاه به منابع تفکر دینی و بر مبنای رویکرد و روش شناسی، با عنوان عقل گرا و نص گرا دسته بندی می شوند. محمد بن حسن صفار و شیخ صدوق در میان متکلمان و اندیشمندان متقدم امامیه در شهر قم، از جایگاه ممتازی برخوردارند. در عین حال که هر دو، در شمار متکلمان نص گرا قرار داشته و کار اصلی آنها نقل و نشر حدیث و تالیفات حدیثی بوده است ولی باید توجه داشت که عملکرد عقل گرایانه آنها در یک تراز نبوده و مقدار بهره گیری شیخ صدوق از عقل در معارف دینی بیشتر از صفار بوده است. شیخ صدوق برخلاف صفار، در قول و عمل کارکردهای بیشتری از عقل را در عرصه معرفت دینی به رسمیت شناخته و در مقام های استنباط، تبیین، اثبات، رد شبهات و عقاید معارض، از عقل بهره برده است. سفرهای علمی متعدد، رویارویی شیخ صدوق با علمای مذاهب گوناگون و همچنین ارتباط با حاکمان و شرکت در جلسات مناظره از جمله مسائلی است که بستر لازم را برای روی آوری بیشتر شیخ صدوق به عقل در مقایسه با صفار فراهم کرده است.

محمد بن حسن صفار, شیخ صدوق, عقل گرایی, نص گرایی, عقل, متکلمان نص گرا