محمد شریفی - استادیار گروه الاهیات، گرایش علوم قرآن و حدیث، دانشگاه مازندران
اکرم حسین زاده - دانشجوی کارشناسی ارشد الاهیات گرایش علوم قرآن و حدیث، دانشگاه مازندران

تفسیر واعظانه، گرایشی است مبتنی بر وعظ و خطابه، در کنار دیگر گرایش های مفسران، برای هدایت و ارشاد و با محوریت مخاطب عام، که خصایص و اسلوب ویژه ای دارد. مفسر می کوشد به هر وسیله بر اثرگذاری تفسیر خویش بیفزاید. دغدغه مفسر در آن به همراه مسائلی که در ذهن می پروراند، رشد معنوی افراد جامعه، و توجه دادن به سمت کمالات انسانی است. از این رو، ذیل هر آیه ای به تفصیل، مطالب مرتبط با آیه را ذکر می کند و از نقل مطالبی که کوچک ترین ارتباطی نیز با آیه داشته باشد، دریغ نمی کند. در کنار این جامعیت، نظم و نسق تفسیر به هم نمی خورد و مهم تر آنکه مخاطب را خسته و ملول نمی کند. نتایج این پژوهش، که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده، گویای آن است که ویژگی های هر عصری بر تالیف کردن یا نکردن تفاسیر واعظانه اثرگذار بوده است. تفاسیر واعظانه از نقل شفاهی در دوره پیدایش خود در سده نخست به نقطه اوج خود در دوره شکل گیری بزرگ ترین تفسیر واعظانه شیعی در قرن ششم می رسد. سپس با سپری کردن مراحل رشد خود، محوریت خود را تا قرن یازدهم حفظ می کند. قرن دوازدهم و سیزدهم، دوره افول و کم رنگ شدن جنبه واعظانه در تفسیر است. در قرن چهاردهم دوباره تفسیر واعظانه، نمود خاصی پیدا می کند و دو تفسیر نگاشته می شود؛ و در نهایت در پیمودن سیر تکامل خود، در دوره معاصر و به دلیل اهتمام مفسران به مسائل اجتماعی، تغییر ماهیت می دهد و به سمت و سوی تفاسیر هدایتی- تربیتی گرایش می یابد.

تفاسیر واعظانه, تطور, مخاطب عام, اسرائیلیات