سیدعلیرضا واسعی - دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
طاهره سادات صالح شریعتی - کارشناس ارشد تاریخ اسلام

امام سجاد(ع)، چهارمین پیشوای شیعیان، بنابر داده های تاریخی در قیام مردم مدینه علیه دستگاه خلافت یزید شرکت نکرد. دو سال پس از واقعه کربلا بود که مدنیان در تقابل با یزید، شورش پرهزینه ای به پا کردند که به حکم وقوع آن در حره واقم، محلی در شرق مدینه، واقعه حره نام گرفت. این رخداد بزرگ از دیرباز تحلیل هایی را به خود دیده و اظهارنظرهای چندی داشته است. از آن جمله، برخی واقعه حره را معلول خشونت یزیدیان با خاندان رسول خدا، به ویژه آنچه در روز عاشورا واقع شد، دانسته اند و دسته ای دیگر با اندکی تقلیل، آن واقعه را در آن دخیل دانسته اند. اما در هر حال آنچه آدمی را با پرسش جدی مواجه می سازد، عدم مشارکت و ناهمراهی امام سجاد(ع) به عنوان تنها خون خواه امام حسین(ع) و شهدای کربلا، در آن شورش یا حرکت معترضانه است. به راستی چرا امام با مردم مدینه در حرکتی که می توانست انتقامی علیه حاکمیت مستبدانه یزید و راهی برای تسکین آلام گذشته باشد، شرکت نکرد و حتی به تایید آنان نیز نپرداخت و از آن بالاتر، با رفتاری رازآلود، به درخواست مروان بن حکم که خود یکی از افراد مورد کینه و تعقیب مدنیان بود، پاسخ گفت و از خانواده اش حمایت کرد؟ این دست کنش ها از یک سو اقدام مردم مدینه را دچار بحران مشروعیت می کند و از دیگر سو، وجهه امام را مورد هدف قرار می دهد که چرا با مردم هم نوا نبودند؟ این مقال با نگاهی به اصل واقعه، با این فرضیه که قیام مردم مدینه، تلاشی برای بازیابی موقعیت سیاسی از دست رفته بود، به تبیین رفتار امام سجاد(ع) می پردازد. فرضیه این نوشتار آن است که مشارکت نجستن آن حضرت در شورش مدنیان، از آن رو بوده که در آن تلاش ارزشمند و دین مدارانه را نیافته بودند تا بتوانند همراهی با آنان را توجیه کنند، نه آنکه از سر آسایش خواهی یا ترس از پیامدها و هزینه ها کناره گرفته باشند.

امام سجاد, واقعه عاشورا, مدنیان, شامیان, واقعه حره, مسلم بن عقبه