قاسم صحرائی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان
احمد کنجوری - دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

صادق چوبک (۱۳۷۷-۱۲۹۵ ه.ش.) از داستان نویسان نام آشنای معاصر است. در داستانهای چوبک می توان چهره جامعه ایران زمان نویسنده را به وضوح دید. در این مقاله، به روش تحلیل و توصیف متن و با بهره گیری از مطالعات بینارشته ای (روانشناسی، جامعه شناسی و ادبیات) به رفتارشناسی شخصیتها در دو داستانک «عدل» و «دزد قالپاق» از صادق چوبک پرداخته ایم. برای این کار، تاثیر حضور دیگران در رفتار فرد را -که یکی از اساسی ترین موضوعات روانشناسی اجتماعی است- در دو اثر یاد شده بررسی کرده ایم و با ارائه نظریه های مختلف، ضمن روانشناسی شخصیتها، به ریشه یابی برخی رفتارهای اجتماعی آنان پرداخته ایم و بدین گونه زوایایی از هنرآفرینی چوبک را در ترسیم اوضاع اجتماعی و فرهنگی دهه های ۲۰ و ۴۰ به نمایش گذاشته ایم. مقاله حاضر می تواند سرآغازی بر بررسی دیگر داستانهای چوبک از نگاه روانشناسی اجتماعی باشد؛ نیز در نقد و بررسی آثار دیگر نویسندگان با رویکرد روانشناسی اجتماعی راهگشاست. یافته ها نشان می دهد که از دیدگاه روانشناسی اجتماعی، نظریه های «پخش شدن مسوولیت»، «بی توجهی جمعی»، «همرنگی ماشینی» و «ناکامی-پرخاشجویی» با داستانک های عدل و دزد قالپاق همسازی و همنوایی دارند.

روانشناسی اجتماعی, صادق چوبک, داستانک, عدل, دزد قالپاق