بررسی و تحلیل خشکسالی آبشناختی (هیدرولوژیکی) در حوضه رودخانه های کرخه

خشکسالی یک پدیده طبیعی است که در مقایسه با سایر بلایای طبیعی از قبیل سیل، زلزله و طوفان های حارهای دارای تفاوتهایی میباشد. اول اینکه خشکسالی یک پدیده خزنده بوده که شروع و پایان آن دقیقا مشخص نیست. دوم به دلیل فقدان یک تعریف جامع در مورد خشکسالی، بایستی در هر منطقه و با توجه به شرایط اقلیمی تعاریف و شاخصهای خاصی برای آن منطقه ارائه نمود. سوم اینکه اثرات خشکسالی غالبا زیر بنایی نیست و به مراتب دارای سطح جغرافیایی گسترده تری میباشد و لذا برنامه ریزی، پیش بینی و پایش و به تبع آن برنامه ریزی جهت کاهش اثرات این پدیده را با مشکل مواجه می سازد. منشا اصلی خشکسالی کمبود بارندگی است و انواع آن شامل خشکسالی هواشناسی، کشاورزی، هیدرولوژیکی و اجتماعی- اقتصادی متاثر از این کمبود می باشد. کاهش بارش در طول یک دوره زمانی به عنوان خشکسالی هواشناسی در نظر گرفته میشود که منشا آن بی نظمی در الگوی جهانی چرخش جوی Global Circulation Pattern در مقیاس بزرگ می باشد. خشکسالی کشاورزی به عنوان کاهش رطوبت خاک و در نتیجه کاهش و خسارت پوشش گیاهی تعریف می گردد که به انواع خاکها و ظرفیت نگهداری آنها بستگی دارد. خشکسالی هیدرولوژیکی شامل کاهش منابع آب سطحی و زیرزمینی از شرایط نرمال یک منطقه بوده و معمولا دارای یک تاخیر زمانی با خشکسالی کشاورزی میباشد. در این نوع خشکسالی توجه به مصارف مختلف مدیریت منابع آب و همجواری استانها حائز اهمیت بوده و مسئله ر ا پیچیده تر می نماید. خشکسالی اجتماعی-اقتصادی به فعالیت انسانی مرتبط با انواع خشکسالی (شامل خشکسالی های هواشناسی، کشاورزی و هیدرولوژیکی) برمی گردد که در نتیجه کاهش منابع آبی و اثرات اقتصادی آن از قبیل کمبود علوفه، مواد غذایی، کاهش انرژی برقابی و رقابت ناشی از آنها صورت می گیرد (Wilhite and Buchanan, ۲۰۰۵). خشکسالی از روزگاران کهن همواره یکی از بلایای طبیعی به شمار میرفته و در نقاط مختلف دنیا اثرات مختلفی از قبیل قحطی، تخریب طبیعت و خسارتهای اقتصادی به دنبال داشته است . در سالهای اخیر نیز این اتفاق به کرات در مناطق مختلف روی داده است. به عنوان نمونه میتوان به خشکسالی سال های ۲۰۰۳-۲۰۰۰ آسیا اشاره نمود که بر اساس گزارش انستیتوی بین المللی مدیریت آب (IWMI) در کشورهای ایران، افغانستان، پاکستان و بخش غربی هند بیش از ۱۰۰ میلیون نفر با اثرات شدید این بلیه مواجه شدند. اثرات منفی در ایران شامل پایین افتادن ۴۵ درصدی سطح آب ۳۶ رودخانه مهم، مواجه شدن بیش از ۶۰ درصد جمعیت روستایی با پدیده خشکسالی، از بین رفتن بیش از ۲/۸ میلیون تن گندم، تلف شدن بیش از ۸۰۰۰۰۰ راس دام بر اثرکمبود علوفه و آب، از بین رفتن ۸/۴ میلیون هکتار از باغات و محصولات کشاورزی و به مخاطره افتادن بیش از ۹/۶ میلیون هکتار از اراضی جنگلی می باشد. همچنین خشکسالی سال ۲۰۰۳ در اروپا حدود ۱۲ میلیارد یورو خسارت اقتصادی به بار آورد (Abdullaev et al.و ۲۰۰۴).