پایش و پهنه بندی کیفی آب رودخانه با استفاده از شاخص های متفاوت کیفی (مطالعه موردی: رودخانه تجن)

به منظور شناخت و بررسی وضعیت کیفی آب رودخانه تجن، شاخص های آلودگی پرکاربرد BCWQI, NSFWQI و شاخص مدیریت احمد سید در نظر گرفته شده است. نمونه برداری از آب رودخانه تجن، در ۱۵ ایستگاه انتخابی طی ماه های شهریور، آبان، آذر، دی، اسفند ماه ۱۳۹۳، اردیبهشت و تیرماه ۱۳۹۴ انجام شد. پارامترهای کیفی مورد سنجش شامل هدایت الکتریکی (EC)، مقدار کل جامد محلول (TDS)، مقدار کل جامد (TS)، دمای آب، pH، نیترات و فسفات، اکسیژن محلول (DO)، اکسیژن مورد نیاز بیوشیمیایی (BOD۵)، اکسیژن مورد نیاز شیمیایی (COD) و تعداد کلیفرم مدفوعی اندازه گیری شدند. تجزیه و تحلیل داده های آنالیز شیمیایی و محاسبه مقدار عددی شاخص های کیفی NSFWQI, BCWQI و Said انجام گرفت. در ادامه نتایج عددی شاخص ها وارد محیط ArcGIS جهت طبقه بندی کیفی و تهیه نقشه های نهایی شد. براساس شاخص NSFWQI، بیشترین رخداد برای وضعیت کیفی متوسط برابر با ۶۸/۵ درصد بوده است. براین اساس آب رودخانه تجن در اکثر مواقع نیازمند تصفیه پیشرفته برای مصارف شرب می باشد. پس از آن رده کیفی بد با فراوانی ۱۶/۲ درصد جایگاه دوم قرار دارد، در این وضعیت آب رودخانه تنها برای آبیاری اراضی کشاورزی مناسب است. وضعیت کیفی خوب نیز به میزان ۱۲/۴ درصد در کل دوره های نمونه برداری اتفاق افتاده است؛ در این وضعیت آب رودخانه برای پرورش ماهی، شناکردن و شرب مشروط بر طی مراحل تصفیه مقدماتی قابل استفاده است. وضعیت کیفی عالی (رده کیفی A) تنها در تیرماه در ایستگاه پروریج آباد رخ داده است. براساس شاخص BCWQI، در کل دوره ی اندازه گیری، آب رودخانه تجن دارای رده توصیفی متوسط تا خوب بوده است. بیشترین فراوانی به میزان ۴۹/۵ درصد مرتبط با رده کیفی متوسط بوده است. وضعیت کیفی خوب تنها در دوره پرباران آذرماه و در ایستگاه های ارتفاعی پروردیج آباد و علی آباد رخ داده است. کاهش نسبی آلاینده های انسانزاد در این نواحی و از سوی دیگر افزایش بارش و دبی رودخانه در طی این دوره، عامل اصلی این وضعیت بوده است. شاخص مدیریتی Said وضعیت کیفی پایداری را در دوره های نمونه برداری برای رودخانه تجن نشان می دهد. به گونه ای که تمام نمونه ها را رده کیفی بد طبقه بندی می کند. شاخص Said حداقل کیفیت آب رودخانه تجن را در نواحی پاییندست، در ایستگاه آنتیبوتیک سازی در اردیبهشت ماه و حداکثر کیفیت را در ایستگاه ارتفاعی سلیمان تنگه در آبان ماه نشان می دهد. بررسی های زمانی نشان داد، غلظت پارامترهای کیفی در بسیاری از ایستگاه های نمونه برداری، در طول دوره های پرباران و مرطوب (آذر، دی و اسفند) نسبت به دوره های گرم (اردیبهشت، تیر و شهریور) سریعا به مقادیر بالاتر از حد مجاز استانداردهای کیفی افزایش یافته و تنزل کیفی آب را بدنبال دارد. بررسی های مکانی نیز تغییرات وسیع مقدار عددی پارامترهای کیفی وکاهش کیفیت آب رودخانه در نواحی مبانی و پاییندست حوزه آبریز رودخانه تجن است. از این رو می توان نتیجه گرفت بارگذاری جمعیت، فعالیت های شهری و صنعتی متنوع در حوزه آبریز رودخانه تجن، کارگاه های شن و ماسه، استخرهای پرورش ماهی، زمین های زراعی و کودهای شیمیایی و سموم گیاهی مصرفی درآن و توسعه شهری، اصلی ترین منابع آلاینده رودخانه بوده و رودخانه به واسطه عوامل مذکور در بیشتر مسیر جریان خود فاقد توان خود پالایی بوده و حتی ریزش های جویی، افزایش دبی و حجم آب رودخانه و رقیق شدگی آب در برخی از بازه های زمانی، تاثیری بر بهبود کیفی آب رودخانه ندارد.