برنامه مدیریت سیستم سدهای مخزنی: امکان سنجی مدیریت منابع آب با (DSS) بررسی سیستم پشتیبانی تصمیم (مطالعه موردی: رودخانه گرگانرود)

با توجه به آمبود منابع آب و نیز افزایش تغییرات آمی و آیفی آنها تجدید نظر در خصوص ارایه برنامه ها و تصمیم گیری های تخصیص این منابع در مدیریت یکپارچه آبخیز ضروری به نظر می رسد. بدین منظور در این تحقیق بر ادراک موازنه نتایج مختلف حاصل از برنامه های مختلف تخصیص منابع آب در سدهای وشمگیر، گلستان و بوستان در استان گلستان تاکید شده است. این مساله بویژه در فصل تابستان که نیاز آبی افزایش پیدا می آند از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد. این امر بدلیل افزایش فعالیت های کشاورزی در پایین دست سدهای احداث شده بر روی رودخانه گرگانرود می باشد. علاوه بر این با بررسی داده های دبی جریان ثبت شده، مشاهده گردید که چهار ماه سیلابی در منطقه مورد مطالعه وجود دارد. کنترل و تنظیم سطح آب در مخزن سدهای مورد نظر بطوریکه بتوان آب کافی جهت تامین نیاز آبی خصوصا در ماه های کم آب را ذخیره نمود و در عین حال حجم خالی لازم جهت کنترل سیلابها را فراهم آورد و همچنین نیازهای اکولوژیکی پایین دست را تامین کرد، مدیریت بهینه و برنامه ریزی شده منابع آب را می طلبد. افزایش معضلات تخصیص منابع آب بین کاربران با توجه به وجود دیدگاه ها و اهداف مدیریتی در بین بهره برداران منابع آب، ما را به سمت رویکرد سناریوسازی سوق داد. بدین منظور ۱۶ سناریوی مدیریتی که اجرای آنها دارای نتایج مختلف می باشد، تدوین گردد. مقادیر
دبی ماهانه ایستگاه های هیدرومتری بالادست سدها (قزاقلی، گالیکش و تنگربه، تمر) در سال آبی ۸۸-۸۷ به آمک مدل سری زمانی SARIMA پیش یابی گردید. سپس نحوه تخصیص و بهره برداری بهینه منابع آب سطحی با توجه به مقادیر پیش یابی شده به صورت ماهانه مورد ارزیابی قرار گرفت. پنج معیار جهت ارزیابی اثرات سناریوها تعیین گردید. این پنج معیار عبارتند از ( ۱) میزان حجم خالی مخزن در ماه های سیلابی، ( ۲) میزان آب ذخیره شده در پایان یک سال آبی، (۳) (۴) میزان دبی سیل خروجی از مخزن، (۵) خطر شکست سد در هنگام وقوع سیل.
به منظور موازنه نتایج حاصل از اجرای سناریوهای تدوین شده و نیز تعیین سناریو یا سناریوهای برتر تکنیک تصمیم گیری چند معیاره فازی بکار گرفته شد. بدین منظور پس از محاسبه مقدار
معیارهار در آلیه سناریوها و فازی سازی آنها، معیارهای مذکور به روش FAHP وزن دهی گردیدند. سپس ۱۶ سناریوی تدوین شده با استفاده از روش TOPSIS جهت تعیین برترین سناریوها اولویت بندی گردید. با توجه به نتایج حاصله مشاهده گردید آه برای سد بوستان سناریوهای تدوین شده در نه اولویت قرار گرفتند و سناریوی هفت (انجام اقدامات کنترل سیل در فروردین و تیرماه) اولویت اول را به خود اختصاص داده است. و برای سد گلستان سناریوی ۲ (انجام عملیات کنترل سیل در فروردین ماه) اولویت اول را به خود اختصاص داده است و سناریوی ۱۳ (انجام اقدامات کنترل سیل در فروردین، اردیبهشت و تیرماه) در مورد سد وشمگیر در اولویت اول می باشد. رویکرد یکپارچه سازی بکارگرفته شده در این تحقیق به تصمیم گیران و مدیران بهره برداری از سد جهت تدوین، بررسی و موازنه نتایج اجرای سناریوهای ممکن بهره برداری از منابع آب با توجه به شرایط متغیر موجود در این منابع کمک می کند. این رویکرد تصمیم گیرندگان را جهت رسیدن به اهداف مدیریتی با توجه به دیدگاه ها و معیارهای مختلف در خصوص مسایل تخصیص منابع آب و مدیریت بهینه آنها یاری می نماید.
علاوه بر این، تکمیل و پردازش داده ها ونتایج این تحقیق اجزای اولیه یک سیستم پشتیبانی تصمیم جهت مدیریت بهینه مخازن را فراهم نموده است. در صورت تکمیل جزء حدفاصل کاربر از سیستم پشتیبانی تصمیم زمینه تکمیل این تحقیق و ارائه برنامه کامپیوتری برای این منظور مهیا خواهد شد.

Keywords:

تخصیص بهینه منابع آب , تصمیم گیری چند معیاره فازی , FAHP , مدل SARIMA , سیستم پشتیبانی تصمیم