فرایند وضع یا تدوین قانون جهان شمول از منظر ابن سینا و کانت

در آثار فیلسوفان صاحب­نظر در حوزه فلسفه سیاسی، از دیرباز کلیدواژه مهم «قانون» وجود داشته است. تلقی و انتظار از قانون و نیز مراحل تدوین قانون نزد ایشان هرگز یکسان نبوده و گاه این تفاوت­ ها بسی جدی نمایان شده است. پژوهش پیش رو، به روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد مقایسه ­ای، در تبیین مبانی آراء ابن ­سینا و کانت برای وضع یا تدوین «قانون جامع جهانی» و برجسته کردن شباهت­ ها و تفاوت­ های لوازم آراء آنان می­ کوشد. دلیل اهمیت و انتخاب این دو فیلسوف، غایت مشابه آنان در اهتمام به قانون جهان شمول است، اما نقطه افتراق ایشان، ترسیم فرآیند تکون چنین ایده ­ای است. ابن­ سینا برای دست­یابی به عدالت اجتماعی، علاوه بر پاک­دستی کارگزاران حکومتی، بر قانون جامع و عادلانه تاکید فراوان دارد. او عموم انسان­ ها را به دو علت ضعف دانش و تزاحم منافع، شایسته قانون­گذاری نمی­ داند و ازاین رو تدوین قانون جامع و عادلانه را به ضرورت نبوت و فهم قانون الهی پیوند زده است؛ اما کانت ضمن اقرار به آن دو کاستی نوع انسان، بر آن است که نخبگان اخلاق­مدار باید متحمل امر قانون­گذاری شوند و با تجربیات پیشین و تاکید بر آزادی بیرونی انسان­ ها، قانون جامع را تدوین کنند. توصیه مشترک هر دو فیلسوف در مواجهه با حکومت­ های ظالم تا پیش از تدوین و اجرای قانون جهان شمول، دو چیز است: نخست، مدارا با حاکمان و ترک اقدامات انتحاری علیه آنان تا امنیت در جامعه حفظ شود؛ دوم، بهره­ گیری از ظرفیت­ های قانونی برای سوق دادن مدیران جامعه به رعایت قوانین موجود و تصحیح آنها.

Keywords:

ابن سینا , آزادی بیرونی , ضرورت نبوت , فلسفه سیاسی , قانون جهان شمول , کانت , مدارا با حاکمان