حسین زینل زاده تبریزی - Ardabil Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Ardabil (Moghan), Iran
سعدالله منصوری - Department of Oilseed Crops, Seed and Plant Improvement Institute (SPII), Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Karaj, Iran

      به­ منظور ارزیابی عملکرد و خصوصیات زراعی و واکنش به بیماری پژمردگی بوته لاین های خالص انتخابی با استفاده از روش های چندمتغیره، آزمایشی در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در سال ۱۳۹۸ به اجرا در آمد. مواد ژنتیکی مورد ارزیابی در این بررسی شامل ۲۰ لاین برتر انتخابی به­ همراه رقم شاهد اولتان بودند. در طول فصل رشد صفات مختلف مانند درصد سبزکردن، روز تا شروع گلدهی، روز تا رسیدگی، ارتفاع بوته، ارتفاع شاخه بندی، ارتفاع اولین کپسول، تعداد کپسول در بوته، طول کپسول، قطر ساقه، تعداد دانه در کپسول، تعداد شاخه فرعی، میزان سبزینگی برگ، وزن هزار دانه و عملکرد دانه در هکتار اندازه گیری شدند. همچنین واکنش ژنوتیپ ها از نظر آلودگی به بیماری بوته میری فوزاریومی نمره دهی گردید. نتایج نشان داد که لاین ۲۰ با ۱۶۰۴ کیلوگرم در هکتار بالاترین عملکرد دانه را در بین ژنوتیپ های مورد مقایسه داشت. ارزیابی بیماری پژمردگی فوزاریومی بوته نشان داد که لاین های ۱، ۴، ۱۹ و ۲۰ متحمل ترین ژنوتیپ ها به بیماری پژمردگی فوزاریومی بوته بودند. بیشترین همبستگی مثبت و معنی دار عملکرد دانه با صفات تعداد کپسول در بوته، میزان سبزینگی برگ، تعداد دانه در کپسول، ارتفاع بوته، وزن هزاردانه، طول کپسول و درصد سبزکردن بود اما با تعداد روز تا شروع گلدهی، روز تا رسیدگی و ارتفاع اولین کپسول منفی و معنی دار بود. نتایج تجزیه رگرسیون گام­ به ­گام و تجزیه علیت صفت عملکرد دانه به­ عنوان متغیر وابسته و سایر صفات زراعی به­ عنوان متغیرهای مستقل نشان داد که سه صفت تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول و قطر ساقه به ­ترتیب بیشترین تاثیر مستقیم مثبت و معنی دار را روی عملکرد دانه داشتند. بیشترین تاثیر غیرمستقیم روی عملکرد دانه توسط تعداد دانه در کپسول از طریق تعداد کپسول در بوته بود. تجزیه خوشه ای، ژنوتیپ ها را در ۳ گروه متمایز گروه بندی کرد. گروه اول شامل لاین های ۱، ۴، ۱۳ و ۲۰ در اکثر صفات زراعی جزو ژنوتیپ های مطلوب بوده و به ­خوبی توسط تجزیه خوشه ای از سایر ژنوتیپ ها متمایز شدند. در کل، نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که لاین های ۲۰، ۴ و ۱ به ­ترتیب با بیشترین عملکرد دانه در هکتار و برتر از نظر خصوصیات زراعی مهم و متحمل به بیماری پژمردگی بوته نسبت به رقم شاهد اولتان به ­عنوان لاین های امیدبخش قابل توصیه در منطقه مغان بودند.

Correlation, Path Analysis, Sesame, Wilting Disease, Yield, بیماری پژمردگی بوته, تجزیه علیت, عملکرد, کنجد, همبستگی