سعید عمرانی - Department of Plant Breeding, Shahed University, Tehran, Iran
امیر محمد ناجی - Shahed University, Tehran, Iran
محسن اسماعیل زاده مقدم - Seed and Plant Improvement Institute, Agricultural Research Education and Extension Organization (AREEO), Karaj, Iran

به­منظور بررسی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط و تعیین ژنوتیپ­های پایدار،۳۰ ژنوتیپ گندم نان با دو شاهد شامل ارقام چمران و چمران۲ با استفاده از طرح آلفا لاتیس در ۴ تکرار و ۶ مکان ( اهواز، داراب، دزفول، ایرانشهر، خرم­آباد و زابل) در طی دو سال زراعی (۹۴-۱۳۹۲) مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس مرکب نشان داد که بین محیط­ها، ژنوتیپ­ها و اثر متقابل ژنوتیپ و محیط اختلاف معنی­داری در سطح احتمال ۱ درصد وجود داشت. نتایج حاصل از تجزیه AMMI نشان داد که اثر اصلی ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط در سطح احتمال ۱% معنی­دار بوده و چهار مولفه اصلی اول در مجموع حدود ۹/۹۰ درصد از مجموع مربعات برهمکنش­ها را توجیه نمودند. در این تحقیق برای بررسی پایداری ارقام از آماره ارزش پایداری AMMI (ASV) استفاده شد که در این راستا ژنوتیپ­های ۲، ۶، ۱۴و ۲۸ کمترین ASV را به خود اختصاص دادند. ژنوتیپ­های ۲، ۶ و ۱۴ با داشتن عملکرد بالاتر از میانگین کل به­عنوان ژنوتیپ­های پایدار با عملکرد بالا شناخته شدند. بای­پلات اولین مولفه اصلی و میانگین عملکرد دانه برای ژنوتیپ ها و محیط ها مشخص نمود که ژنوتیپ­های ۹، ۲۸، ۲۵، ۱۲، ۱۴، ۱۰، ۲ و ۶ اثر متقابل پایینی داشتند، اما ژنوتیپ­های ۱۴، ۱۰، ۲ و ۶ با داشتن میانگین عملکرد بالاتر از میانگین کل نسبت به بقیه به­عنوان ژنوتیپ­هایی با پایداری مطلوب انتخاب شدند. بای پلات مربوط به دو مولفه اصلی اول اثر متقابل نشان داد که ژنوتیپ­های ۲، ۶، ۷ و ۱۴ به علت داشتن میانگین عملکرد بیشتر از میانگین کل، ژنوتیپ­هایی با سازگاری عمومی خوب شناخته شدند. گروه­بندی ژنوتیپ­ها بر مبنای مدل SHMM آنها را در ۳ گروه قرار داد در گروه اول ۲۲ ژنوتیپ، در گروه دوم ۹ ژنوتیپ و در گروه سوم تنها ژنوتیپ ۲۰ قرار گرفت

AMMI, Compatibility, Genotype × Environment interaction, Wheat, Yield stability, گندم, پایداری عملکرد, امی, اثر متقابل ژنوتیپ در محیط, سازگاری