علی عمرانی - Department of Plant Breeding and Biotechnology, Faculty of Agriculture, University of Tabriz
منوچهر خدارحمی - Seed and Plant Improvement Institute, Agricultural Research Education and Extension Organization (AREEO), Karaj
فرزاد افشاری - Seed and Plant Improvement Institute, Agricultural Research Education and Extension Organization (AREEO), Karaj

شناسایی فاکتورهای بیماری­زایی عامل بیماری زنگ زرد و آگاهی از تعداد و هویت ژن­های مقاومت در مواد اصلاحی گندم روند تولید ارقام مقاومی که بتوانند مقاومت پایداری ایجاد کنند را تسریع می­سازد. به­­منظور بررسی ژنتیکی و تعیین طیف بیماری­زایی و غیر بیماری­زایی ژن­ها، پنج نژاد بیماری زنگ زرد گندم که از مناطق مشهد، ساری، اردبیل، مغان و زرقان جمع­آوری شده بود با استفاده از ژنوتیپ­ها­ی استاندارد و افتراقی بین­المللی زنگ زرد، تعیین نژاد گردیدند. براساس واکنش­ها، جدایه مشهد نژاد ۶E۱۵۸A+، جدایه ساری نژاد ۲۳۰E۱۵۸A+، جدایه اردبیل نژاد ۶E۱۴۲A+، جدایه مغان نژاد ۱۶۶E۱۵۰A+، و جدایه زرقان نژاد ۱۹۸E۱۳۰A+ نام­گذاری شدند. براساس نتایج حاصله برای گیاهان افتراقی حامل ژن­های Yr۲، Yr۲+، Yr۶، Yr۷، Yr۷+، Yr۱۱،Yr۱۷ ، Yr۱۸، Yr۲۲، Yr۲۳، Yr۲۵ و YrA در مقابل تمام نژادهای مورد مطالعه بیماری­زایی مشاهده گردید و در گیاهان حامل ژن­های Yr۱، Yr۳، Yr۴، Yr۵، Yr۱۰، Yr۱۵، Yr۲۴، YrSP و YrCV در مقابل هیچ یک از نژاد ها بیماری­زایی مشاهده نشد. سپس به­­منظور ارزیابی میزبان­های زنگ زرد، واکنش مقاومت ۴۵ ژنوتیپ گندم در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در مرحله گیاهچه­ای تحت شرایط گلخانه نسبت به پنج نژاد پرآزار، مورد بررسی قرار گرفت. در بررسی اجزاء مقاومت به زنگ زرد، صفات دوره کمون و تیپ آلودگی یادداشت ­برداری گردید. نتایج تجزیه واریانس نشان داد اختلاف بسیار معنی­داری بین واکنش ژنوتیپ­های گندم­ نسبت به نژادها وجود دارد و واکنش مشابهی نسبت به نژادها نداشتند. احتمالا ژن­های YrND، YrSD، YrSU، Yr۳۲ و Yr۲۷ به ­تنهایی و یا ترکیبات مختلف با سایر ژن­های مقاومت ناشناخته در ژنوتیپ­هایی که مقاومت اختصاص به­نژاد داشتند سبب ایجاد مقاومت در مقابل نژادهایی که برای این ژن­ها بیماری­زا نبودند شده است. استفاده از ژن­های مقاومت موجود در ژنوتیپ­های دارای مقاومت گیاهچه­ای در مناطقی که نژادهای مورد مطالعه یا مشابه شایع هستند، مقدور خواهد بود. ضمن اینکه امکان بروز مقاومت گیاه کامل در شرایط مزرعه­ای در ژنوتیپ­هایی که تحت شرایط گلخانه­ای حساسیت نشان دادند نیز منتفی نیست.

Race, Seedling stage resistance, Yellow rust, Virulence factors, زنگ زرد, فاکتورهای بیماریزایی, نژاد و مقاومت در مرحله گیاهچه ای