مریم طهماسب عالی
علی اصغری
امید سفالیان
حمیدرضا محمددوست چمن­ آباد
علی رسول­ زاده

اصولا مهم­ترین عامل محدود کننده رشد گیاهان کمبود آب می­باشد. بیشتر اراضی ایران در نواحی خشک و نیمه خشک واقع شده­اند، بنابراین تعیین ژنوتیپ­هایی که تحت شرایط کم­آبی قادر به ارایه عملکرد نسبتا قابل قبولی باشند، امری ضروری است. به منظور شناسایی ارقام متحمل به خشکی، تعداد ۲۰ رقم زراعی گندم به صورت  فاکتوریل بر پایه طرح بلوک­های کامل تصادفی با ۳ تکرار در سه سطح تنش خشکی (۰، ۶/۰- و ۲/۱- مگاپاسگال) و در محیط آب­کشت در گلخانه دانشگاه محقق اردبیلی از نظر صفات طول ریشه، وزت تر ریشه و اندام هوایی، وزن خشک ریشه و اندام هوایی و نسبت وزن خشک ریشه به اندام هوایی مورد بررسی قرار گرفت. تنش خشکی از طریق پلی­اتیلن گلیکول ۶۰۰۰ اعمال شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین سطوح تنش خشکی از نظر اغلب صفات اختلاف معنی­دار وجود دارد. بین ارقام گندم نیز از نظر تمامی صفات اختلاف معنی­دار وجود داشت. اثر متقابل سطوح تنش و ارقام در مورد تمامی صفات معنی­دار بود. شاخص­های تحمل به خشکی از قبیل: شاخص میانگین هارمونیک تولید (HARM)، شاخص میانگین هندسی تولید (GMP)، شاخص تحمل به تنش (STI) و میانگین تولید (MP) بر مبنای عملکرد بیولوژیک در شرایط بدون تنش خشکی (YP) و دارای تنش خشکی (YS ) محاسبه شدند. تجزیه واریانس شاخص های فوق در بین ارقام اختلاف معنی­دار نشان داد که حاکی از وجود تنوع بین ارقام و عکس­العمل متفاوت آنها به تنش خشکی می­باشد.  مقایسه میانگین­ها با روش دانکن در سطح احتمال یک­درصد صورت گرفت. در مورد اکثر صفات با افزایش میزان تنش خشکی کاهش میانگین صفات مورد بررسی در ارقام مشاهده شد. براساس نتایج حاصل از تجزیه خوشه­ای ارقام از نظر صفات مورفولوژیک، تحت شرایط غیر تنش ارقام آرتا، بک­کراس­روشن، تجن، گاسکوژن و شیرودی در گروه بهترین­ها قرار گرفتند و تحت شرایط تنش خشکی ۶/۰- مگاپاسگال ارقام آرتا، شیرودی، تجن، کویر و گاسکوژن به عنوان ارقام متحمل شناخته شدند. تحت شرایط تنش خشکی ۲/۱- مگاپاسگال ارقام کویر، رسول و میهن به عنوان ارقام متحمل شناخته شدند. در مجموع ارقام رسول و میهن با توجه به نتایج گروه­بندی بر مبنای صفات مورفولوژیک و شاخص­های تحمل به عنوان ارقام متحمل شناخته شدند.

Cluster analysis, Tolerance, Water deficit stress, Wheat, تنش کم آبی, شاخص تحمل مگا پاسگال, وزن خشک ریشه