لیلا باقری
رحیم امیری خواه
منصور نوری
کامران مظفری

     تکنیک اصلاح با موتاسیون یکی از مهم ترین ابزارهای ایجاد تنوع ژنتیکی به منظور انتخاب ارقام موتانت با خصوصیات زراعی مطلوب و یا بهبود ارقام زراعی موجود در گیاهان می باشد. تنوع ژنتیکی در گیاه برنج به دلیل ماهیت خودگشنی آن اندک است، بنابراین اصلاح این گیاه نیازمند به کارگیری روش های مختلف برای افزایش تنوع ژنتیکی می باشد. این آزمایش به منظور تعیین دز مناسب و بررسی میزان حساسیت ارقام بومی برنج عنبربو و گرده به پرتو گاما جهت افزایش تنوع ژنتیکی برای برنامه های اصلاحی انجام گرفت. آزمایش به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار در دو شرایط گلخانه ای و آزمایشگاه صورت گرفت. بذور ارقام یاد شده بعد از تعیین میزان رطوبت مناسب (۱۳- ۱۱ درصد) با دزهای ۱۰۰، ۲۰۰، ۲۵۰، ۳۰۰ و ۳۵۰ گری پرتو گاما حاصل از چشمه کبالت ۶۰ پرتوتابی شدند. نتایج نشان داد که پرتو گاما باعث کاهش معنی دار مولفه های جوانه زنی گردید به طوری که پایین ترین میزان این مولفه ها در دز ۳۵۰ گری مشاهده گردید. با افزایش دز پرتو گاما میزان رشد در هر دو رقم کاهش یافت به طوری که کاهش رشد رابطه خطی با شدت دز داشت. با افزایش میزان دز پرتو گاما کاهش معنی داری در تعداد و طول ریشه، درصد بقاء و تعداد و طول برگ هر دو رقم نسبت به شاهد مشاهده گردید. رقم گرده حساسیت بیشتری در برابر پرتو گاما نسبت به رقم عنبوبو نشان داد. بر اساس نتایج بدست آمده، دزهای ۳۲۷ و ۲۸۷ گری به ترتیب در رقم عنبربو و گرده به عنوان دز مناسب برآورد شدند. در نهایت، دزهای مناسب پرتوتابی جهت ایجاد تنوع ژنتیکی برای برنامه های اصلاح با موتاسیون در محدوده دزهای ۲۵۰ تا ۳۵۰ گری در هر دو رقم پیشنهاد می گردد.

Gamma Irradiation, Genetic Variation, Mutation, Rice, پرتو گاما, برنج, تنوع ژنتیکی, موتاسیون