جلال هاشم زاده
حسن منیری فر

عدس یکی از مهم ترین دانه های خوراکی مورد مصرف بشر است که در بسیاری از نقاط جهان از جمله در ایران کشت و کار می گردد. اطلاع از میزان تنوع موجود در بین ارقام بومی عدس، برای اجرای هر نوع برنامه اصلاحی بسیار مهم است. به منظور بررسی تنوع صفات زراعی و مورفولوژیکی در برخی از توده های بومی عدس شمال غرب ایران آزمایشی در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. مواد گیاهی شامل ۱۳ توده جمع آوری شده از مناطق مختلف استان­های آذربایجان شرقی و اردبیل و دو لاین اصلاح شده بود. بین توده های مورد مطالعه از نظر صفات عملکرد دانه، تعداد دانه، تعداد غلاف، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه های یک تایی در غلاف، عملکرد دانه های دوتایی در غلاف، تعداد شاخه های ثانویه، تعداد دانه های پر یک تایی در غلاف، تعداد دانه های پر دوتایی در غلاف، تعداد دانه های نارس یک تایی در غلاف، تعداد دانه های نارس دو تایی در غلاف و عملکرد در هکتار در سطح احتمال یک درصد اختلاف معنی دار وجود داشت و همچنین از نظر صفات ارتفاع بوته و تعداد شاخه های اولیه اختلاف در سطح احتمال پنج درصد معنی دار بود. اختلاف معنی دار بین اکثر صفات مورد مطالعه، حاکی از وجود تنوع ژنتیکی بالا در بین توده ها از لحاظ این صفات می باشد که می تواند به عنوان یک پتانسیل ارزشمند در برنامه های اصلاحی مورد استفاده قرار گیرد. تجزیه به مولفه های اصلی براساس صفات مورد ارزیابی نشان داد که حدود ۶/۸۵ درصد از تغییرات کل، توسط ۴ مولفه اصلی اول توجیه می شود. با گروه بندی توده های مورد مطالعه عدس بر مبنای روش وارد و با استفاده از توان دوم فاصله اقلیدسی و بر اساس میانگین کلیه صفات، سه خوشه حاصل گردید. توده های احمد آباد و قیه قشلاق که در یک گروه مجزا قرار گرقتند، از لحاظ کلیه صفات مرتبط با عملکرد دانه از سایر توده ها و حتی لاین های اصلاح شده برتر بودند و به عنوان بهترین توده ها معرفی می شوند.  

Clusters analysis, Lentil, Principle component, Variation, تنوع, خوشه بندی, عدس, مولفه های اصلی