مریم شهبازی
فاطمه شیخ - مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گلستان
مهدی کلاته عربی - مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گلستان
علی محمد حسنی فر - مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گلستان

هدف اصلی یافتن والدین متحمل به خشکی جهت انجام برنامه­ های اصلاحی است و استفاده از گیاهان بومی مناطق تحت تنش از این لحاظ می تواند بسیار مفید باشد. در این بررسی، تحمل به خشکی ۸۰ رقم و توده بومی از نقاط مختلف ایران طی دو سال (۷۹-۱۳۷۸) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گرگان (آبیاری نرمال) و مزرعه نمونه ارتش (تحت تنش) مورد ارزیابی قرار گرفتند. در سال اول، میزان عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت ژنوتیپ­ها در قیاس با شاهد به روش رسم نمودار و در هردو منطقه مقایسه و یک چهارم ژنوتیپ­ها که از عملکرد دانه پائینی برخوردار بودند یا با شرایط منطقه سازگاری نداشتند، حذف گردیدند. ژنوتیپ­های باقیمانده در طرح آگمنت در دو منطقه در سال دوم و با اندازه­گیری صفات زراعی متعددی مورد بررسی قرار گرفتند که ارقام هیرمند و سیرن در ایستگاه تحت تنش به طور معنی ­داری عملکرد بیشتری نسبت به شاهد تولید کردند. شاخص تحمل به خشکی و عملکرد دانه در شرایط تنش همبستگی مثبت و معنی ­داری با عملکرد دانه، وزن هزار دانه و طول پدانکل در شرایط آبیاری نرمال و همبستگی منفی و معنی­ دار با روز تا خوشه، روز تا رسیدگی و ارتفاع بوته در شرایط آبیاری نرمال، تعداد خوشه نابارور، میزان سوختگی برگ در اثر باد گرم داشتند و با طول ریشک و میزان لوله شدن برگ ارتباطی نداشتند. در گروه­بندی ژنوتیپ­ها به کمک تجزیه به روش خوشه­ای و بر اساس صفات، گروه اول شامل اکثر ارقام بومی مانند سیرن و هیرمند و نیز دو شماره بانک ژن (۱ و ۲۴) از استان گلستان بودند که ارتفاع بوته و تعداد سنبله نابارور پایین­تر و طول پدانکل، وزن هزار دانه، عملکرد (هر دو محیط) و شاخص تحمل به خشکی بالاتر نسبت به میانگین کل داشتند و گروه دوم عمدتا توده­های بومی (بانک ژن) استان­های گلستان و مازندران بودند. نتایج این بررسی نشان داد مواد ژنتیکی موجود در این مجموعه منابع ارزشمندی هستند که علاوه بر داشتن صفات جدید، دارای تنوع بالایی برای اصلاح و تولید ارقام گندم می­باشند.

Wheat landraces, Drought, Grain Yield, Tolerance Index, Cluster Analysis, گندم های بومی, خشکی, عملکرد دانه, شاخص تحمل, تجزیه خوشه ای