صادق اصغری لفمجانی - دانشگاه زابل
مهدی نادریان فر - دانشگاه زابل

هجوم ماسههای روان و آثار تخریبی آن بلای طبیعی است و خطر عمدهای در زندگی بشر محسوب می شود. متاسفانه، با شروع خشک سالی و با خشک شدن تالاب بین المللی هامون در منطقه ی سیستان، شکل گیری ماسه های روان و هجوم آن ها به سکونتگاههای روستایی همراه با بادهای ۱۲۰ روزه حاکم بر منطقه آغاز می شود که بروز این پدیده مسائل متعددی را در زندگی روستاییان شهرستان هیرمند به وجود می آورد. بر این اساس، شناسایی و تحلیل آسیب پذیری سکونتگاه های روستایی در برابر مخاطرات ناشی از هجوم ماسههای روان در سطح روستاهای این شهرستان برای مقابله با آن اهمیت فراوانی دارد. روش تحقیق حاضر توصیفی تحلیلی و مبتنی بر بررسی منابع اسنادی، بررسیهای میدانی و تکمیل پرسشنامه های روستا و خانوار است. در اجرای تحقیق، ابتدا ضمن مصاحبه با کارشناسان بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، دهیاران، اعضای شوراها و خبرگان محلی، از بین ۳۰۳ روستای واقع در شهرستان هیرمند (جامعه ی آماری تحقیق)، ۵۶ روستای دارای مشکل ماسه های روان شناسایی گردید. در جمع آوری داده ها، متناسب با گستره ی جغرافیایی محدوده ی مطالعه و شرایط حاکم بر روستاهای این شهرستان به طیف گسترده ای از شاخصها برای بررسی شدت آسیب پذیری سکونتگاه های روستایی از ماسههای روان حاصل از فرسایش بادی توجه شد. همچنین، در تجزیه و تحلیل اطلاعات، مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، تحلیلهای آماری و تحلیل های فضایی (برای مقایسه ی توامان اطلاعات مکانی و داده های توصیفی روستاها) و نرم افزارهای Choice Expert، SPSS و ArcGIS استفاده گردید. بر اساس یافته های پژوهش، سطح آسیب پذیری روستاهای مورد مطالعه در ۳۸/۳۰ درصد از روستاها شدید یا بسیار شدید است که بخش عمده آن ها در قسمت های شمالی محدوده ی مطالعه و در دهستان های مجاور تالاب خشک هامون واقع شده اند. از طرف دیگر، نتایج تحقیق موید آن است که آثار تخریبی ماسه های روان در اراضی کشاورزی و شبکه های آبرسانی بیشتر از سایر بخش هاست.

Hamoon wetland, Moving sands, Rural settlements, Hirmand Township, تالاب هامون, ماسه های روان, سکونتگاه های روستایی, شهرستان هیرمند