فاطمه سفیدکن - استاد، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
ریحانه طائب نیا - دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج
مهدی میرزا - دانشیار، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

مرزه ها گیاهان یک ساله یا چندساله معطر از خانواده نعنا هستند که قسمت های سبز آنها به صورت خوراکی و اسانس آنها به فراوانی در صنایع غذایی و دارویی استفاده می شود. مرزه رشینگری (Satureja rechingeri Jamzad) یکی از گونه های انحصاری جنس مرزه در ایران است که در استان ایلام به صورت خودرو می روید. در این تحقیق به منظور زراعی کردن این گونه و بررسی کمیت و کیفیت اسانس آن در حالت زراعی، ابتدا بذر شش توده از این گونه از رویشگاه های طبیعی در استان ایلام جمع آوری شده و در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی، در سه تکرار کشت شدند. به منظور بررسی و مقایسه کمی و کیفی اسانس این توده ها، سرشاخه های گلدار آنها، طی سه سال متوالی پس از کشت جمع آوری شدند و پس از خشک شدن در محیط آزمایشگاه به روش تقطیر با آب مورد اسانس گیری قرار گرفتند. ضمن محاسبه بازده اسانس، ترکیب های تشکیل دهنده اسانس ها با استفاده از کروماتوگرافی گازی تجزیه ای (GC) و گاز کروماتوگراف متصل به طیف سنج جرمی (GS-MS) و محاسبه شاخص بازداری مورد اندازه گیری و شناسایی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بازده اسانس چهار جمعیت از شش جمعیت مورد بررسی در سه سال پس از کشت دارای یک روند افزایشی بوده و در سال سوم به ۸/۴% تا ۶% رسید. ترکیب عمده اسانس همه جمعیت ها در سه سال متوالی پس از کاشت، کارواکرول بود که بین ۸۰% تا ۸۸% اسانس را در گیاهان دو و سه ساله به خود اختصاص داد. براساس این نتایج و بهبود بازده اسانس در نمونه های کشت شده نسبت به نمونه های خودرو و همچنین حفظ کیفیت اسانس با توجه به مقدار بالای کارواکرول، می توان کشت و توسعه مرزه رشینگری را در شرایط زراعی محل اجرای تحقیق و شرایط مشابه توصیه کرد.

مرزه (Satureja rechingeri Jamzad), توده, اسانس, کارواکرول