نجما فراهانی - دانشجوی کارشناسی ارشد، رشته گیاهان دارویی، گروه کشاورزی، پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
محسن فرزانه - استادیار، گروه کشاورزی، پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
فرزاد نجفی - استادیار، گروه کشاورزی، پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
حسن رضادوست - استادیار، گروه فیتوشیمی، پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

متابولیت های ثانویه نقش مهمی در واکنش گیاه نسبت به تنش های محیطی دارند و در شرایط تنش برخی از این ترکیب ها به میزان قابل توجهی در گیاه افزایش می یابد. در این راستا تاثیر قارچ بیماری زای Rhizoctonia solani (AG۲-۲) SBUka۲ به عنوان الیسیتور در گیاه آویشن دنایی (Thymus daenensis Celak subsp. Daenensis) با هدف فهم بهتری از واکنش های گیاه به میکروارگانیسم ها و امکان افزایش و بهبود کیفیت متابولیت های ثانویه آن در شرایط کشت بافت انجام شد. فاکتورهای اندازه گیری شده در این تحقیق شامل میزان رزمارینیک اسید و کافئیک اسید و تغییرات کمی و کیفی اسانس آویشن دنایی دو اکوتیپ ایلام و اصفهان بود. نتایج آنالیز به کمک دستگاه کروماتوگرافی لایه نازک با کارایی بالا (HPTLC) نشان داد که در مقایسه با شاهد، میزان رزمارینیک اسید موجود در گیاه آلوده شده با قارچ در آویشن دنایی اکوتیپ ایلام ۸۲/۲۶% و در اکوتیپ اصفهان ۲۵/۸% کاهش یافت. همچنین میزان کافئیک اسید در گیاه آلوده شده با قارچ در آویشن دنایی اکوتیپ های ایلام و اصفهان به ترتیب ۵۱/۴% و ۱۶/۴% کاهش یافت. نتایج کمی اسانس نشان داد که در حضور قارچ، بازده اسانس اکوتیپ های ایلام و اصفهان به ترتیب ۲۰% و ۳۳% افزایش یافت. همچنین نتایج حاصل از کروماتوگرافی گازی همراه با طیف سنجی جرمی (GC-MS) مشخص کرد که آلودگی با قارچ باعث افزایش معنی دار برخی ترکیب های اسانس ازجمله تیمول و کارواکرول شده، در حالی که میزان برخی ترکیب های اسانس ازجمله پارا-سیمن و گاما-ترپینن در گیاه آلوده کاهش چشمگیری یافت.

کلیدی: Rhizoctonia solani, آویشن دنایی (Thymus daenensis Celak subsp. Daenensis), میان کنش, تغییرات متابولیت های گیاه