معرفی منابع و عوامل تولیدکننده و سازوکار تولید شکر تیغال در خراسان

لازمه بهره برداری پایدار و اقتصادی از مانهای گیاهی، شناسایی و تعیین پراکندگی منابع و عوامل موثر بر تولید آنها و اعمال شیوه های صحیح بهره برداری است. در این بررسی، با مراجعه به عرصه های منابع طبیعی استان و بررسی گونه های مختلف جنس گیاه شکر تیغال، مناطق رویشگاهی فعال از نظر تولید و بهره برداری مان شناسایی گردید. سپس از گیاه میزبان، عامل بیولوژیک و شکر تیغال تولید شده در منطقه نمونه برداری بعمل آمد. نمونه های گیاه و حشره با استفاده از کلیدهای گیاه شناسی مورد شناسایی قرار گرفت و نمونه های محصول شکر تیغال تجزیه شیمیایی شد. در ادامه با شناسایی عامل بیولوژیک موثر در تولید مان و مطالعه دقیق بیولوژی آن، سازوکار تولید شکر تیغال تعیین گردید. در نهایت ضمن برآورد میزان تولید در واحد سطح و ارزیابی اقتصادی، تاثیر بهره برداری به روشهای سنتی در ادامه حیات و بقای عوامل زنده دخیل در تولید مان (گیاه و حشره) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان دادند که در سه منطقه بردسکن، سبزوار و نهبندان منابع و عوامل تولیدکننده شکرتیغال موجود هستند، و لیکن بهره برداری محلی از محصول شکرتیغال مرسوم نیست. همچنین بررسیها نشان دادند که مان شکرتیغال بر اثر فعالیت نوعی سوسک با نام علمیLarinus onopordi از خانواده سرخرطومی ها بر روی گیاهی با نام علمی Echinops robustus Bunge. از خانواده مرکبان تشکیل می گردد. حشره مولد با داشتن یک نسل در سال، زندگی و فعالیت خود را بر روی برگهای جوان گیاه میزبان از فروردین ماه شروع و چرخه آن تا مهرماه کامل می گردد. در واقع مان شکر تیغال حاصل فعالیت تغذیه ای- ترشحی لارو های سنین مختلف بوده که با تغذیه از بافتهای گیاه میزبان، مواد گیاهی را گرفته و پس از صرف مقداری از آن جهت رفع فعالیتهای متابولیسمی، مازاد آن همراه با ترشحات غدد بزاقی به صورت مان (پیله) ظاهر می گردد. بررسیهای تکمیلی نشان دادند که بهره برداری از مان شکر تیغال به روشهای سنتی هیچ گونه آثار تخریبی بر روی عوامل تولید کننده نداشته و مصادف بودن زمان بهره برداری با دوره دیاپوز (رکود فعالیت) حشره مولد و فرم زیستی گیاه میزبان (همی کریپتوفیت بودن) از اهم دلایل عدم انهدام آنها به شمار می رود.

Keywords:

سازوکار , شکرتیغال , سوسک سرخرطومی , بیولوژی , مان و بهره برداری