شناسایی عوامل مولد، نحوه تولید و بهره برداری از شیرابه های قندی (مانها) در ایران

کشور ایران به دلیل برخورداری از تنوع آب و هوایی از پوشش گیاهی بسیار غنی و متنوعی بهره مند می باشد، به طوری که برخی گونه های گیاهی خاص تنها در ایران می روید، درحالی که در سایر مناطق دنیا کمتر نظیر آنرا می توان مشاهده نمود. شیرابه های قندی یا مانها یکی از اقلام مختلف محصولات فرعی گیاهان مرتعی و جنگلها به شمار می روند که در بعضی از نقاط کشور روی گیاهان ویژه ای تولید و مورد بهره برداری قرار می گیرند. این مواد، ترشحات شیرین مزه و چسبنده ای هستند که بر اثر فعالیت تغذیه ای برخی حشرات بر روی اندامهای جوان بعضی گیاهان یا واکنش گیاه در برابر بعضی عوامل مکانیکی و یا حرارت محیط به بیرون از بافتها در پاره ای از مناطق ایران تراوش می شوند. به عبارت دیگر مانها معمولا در اثر دو عامل، یکی گیاه به عنوان میزبان و حشره به عنوان مهمان بوجود می آیند. مانهایی که تاکنون بر روی گیاهان جنگلی و مرتعی ایران تولید و شناسایی شده اند شامل گزانگبین، شیرخشت، بیدخشت، شکرتیغال، گز علفی، گز شهداد و ترنجبین می باشند که علاوه بر خواص دارویی به نوعی در مصارف غذایی نیز مورد استفاده قرار می گیرند.  به دلیل ناشناخته بودن عوامل مولد مانها، گیاهان تولید کننده، پراکنش گیاهان میزبان، حشرات مولد و همچنین نحوه تولید، زمان و نحوه بهره برداری و نیز نقش عوامل مختلف اکولوژیکی و بیولوژیکی در تولید و تکثیر حشرات مولد مان، طرح ملی «بررسی منابع تولید کننده و نحوه تولید شیرابه های قندی (مانها) در ایران» از سال ۱۳۷۲ تا پایان ۱۳۷۸با همکاری تعدادی از محققان و کارشناسان تحقیقاتی در ستاد موسسه و استانهای تهران، اصفهان، خراسان، لرستان، فارس و کرمان اجرا و در این مدت ضمن جمع آوری و شناسایی عوامل تولید کننده مانها در ایران اقداماتی در زمینه بیولوژی حشرات، نحوه تولید و بهره برداری از آنها انجام شد که خلاصه ای از نتایج بدست آمده در این مقاله ارائه می شود. به دلیل خدادادی بودن این منابع و عدم سرمایه گذاری اولیه برای ایجاد آنها توسط انسان و دسترسی آسان و ارزان برای بهره برداری، متاسفانه طی سالهای متمادی گذشته تاکنون روند تولید و نگهداری آنها سیر نزولی را نشان می دهد، به گونه ای که برخی از حشرات مولدمان در آستانه نابودی کامل و حذف از چرخه طبیعت قرار گرفته اند و بایستی هر چه زودتر اقدامی جدی و ضربتی برای حمایت و حفاظت از این ذخاتر ژنتیکی ارزشمند بعمل آید.

Keywords:

مانها , شیرابه های قندی , نحوه تولید گیاهان مولدمان , حشرات مولدمان , بهره برداری