نرجس خاتون کازرانی - کارشناس ارشد، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر، برازجان
محمدجمال سحرخیز - دانشیار، بخش علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز،
جمال جوانمردی - دانشیار، بخش علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز
بهرام حیدری - استادیار، بخش زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز
مهروز رضایی - دانشجوی دکترا، بخش علوم خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز
پرویز بیات - کارشناس ارشد، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر، برازجان

ریحان مقدس (Ocimum sanctum L.) گیاهی دارویی، معطر و متعلق به تیره نعناییان (Lamiaceae) است. به منظور دستیابی به مناسبترین تراکم بوته و میزان کود مصرفی نیتروژن در راستای افزایش میزان اسانس و عملکرد ماده خشک این گیاه، آزمایشی به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر در سال ۸۹-۸۸ انجام شد. در این پژوهش تراکم (D) در چهار سطح ۱/۱۲، ۸/۱۴، ۱۹ و ۶/۲۶ بوته در مترمربع و مقدار نیتروژن خالص (N) در سه سطح ۰، ۵۰ و۱۰۰ کیلوگرم در هکتار مورد بررسی قرار گرفت. در مرحله تمام گل، پارامتر های رشدی مانند تعداد و طول شاخساره، تعداد و طول گل آذین، ماده تر و خشک شاخساره و مقدار اسانس و عملکرد آن اندازه گیری شد. همچنین استخراج اسانس به روش تقطیر با آب توسط دستگاه اسانس گیر کلونجر انجام گردید. طبق نتایج بدست آمده اثر تراکم بوته و میزان نیتروژن بر ماده تر و خشک شاخساره، طول شاخه، طول و تعداد گل آذین، میزان اسانس و عملکرد اسانس معنی دار بود. اگرچه تعداد شاخه جانبی، ارتفاع بوته، وزن تر تک بوته، میزان نیتروژن ریشه، میزان نیتروژن اندام هوایی، ماده خشک ریشه، میزان کلروفیل و سطح برگ تحت تاثیر تراکم بوته یا مقدار نیتروژن قرار نگرفت، اما اثرات متقابل آنها بر کلیه صفات مورد بررسی معنی دار بود. بیشترین میانگین ماده تر و خشک، طول و تعداد گل آذین، طول و تعداد شاخه، درصد اسانس و عملکرد اسانس در تراکم های ۸/۱۴ تا ۱۹ بوته در مترمربع و با مصرف ۵۰ کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار حاصل گردید. البته میزان اسانس تحت تیمارهای مورد بررسی در پژوهش حاضر بین ۶/۰ تا ۱/۱% در نوسان بود.

ریحان مقدس (Ocimum sanctum L.), اسانس, تراکم بوته, نیتروژن, عملکرد