بررسی ترکیب های فرار سه گیاه دارویی خودرو (تیره نعناعیان) در شهرستان کاشمر

به منظور کسب دانش از رفتار گیاهان در محیط آلوده (خاک، آب و هوا) به عناصر معدنی، از اندام هوایی سه گیاه خودرو (از خانواده لابیاته)، به نام های علمی Eremostachys macrophylla Monthbr & Auch.، Salvia leriifolia Benth. و Teucrium polium L. و نام های فارسی به ترتیب سنبل بیابانی، مریم گلی و کلپوره از شهر کاشمر (استان خراسان رضوی، منطقه آلوده به معدن آهن، ده زمان) جمع آوری شدند و اسانس آنها با روش تقطیر با آب (طرح کلونجر) تهیه و با دستگاه کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی GC/MS تجزیه شدند. ۲۱ ترکیب در اسانس گیاه سنبل بیابانی (اسانس بی رنگ با میانگین بازده ۰۳/۰% از ۲ تکرار) شناسایی گردید که ۹۲% کل اسانس را تشکیل می دادند. ترکیب عمده آلفا-پینن (۱/۶۰%) بود. در گونه مریم گلی ۱۲ ترکیب (۹۷% کل اسانس) شناسایی شد. ترکیب های عمده عبارت از آرتمیزیا کتون (۹/۶۲%) و کوبنول (۴/۹%)، (از مجموعه ۴/۰%-اسانس بی رنگ با بوی نافذ و ۳/۰%- اسانس سبز کم رنگ- با ۲بار تکرار) بودند. از گیاه کلپوره، ۱۴ ترکیب (۸/۹۸% کل اسانس) شناسایی شد که ترکیب های عمده ۱،۸-سینئول (۷/۲۱%)، سیس-کریزانتنول (۸/۱۳%)، کریزانتنون (۶/۱۳%) و ۳-توجوپسانون (۷/۱۱%)، (از ۲/۰% اسانس زرد مایل به سبز رنگ) بودند. مقایسه درصد اسانس ها و ترکیب ها نشان داد که جنس گیاه سنبل بیابانی نسبت به دو جنس دیگر رفتار متفاوتی دارد. با توجه به منطقه جمع آوری یکسان، سه جنس متفاوت از یک خانواده و قدرت جذب متفاوت گیاهان از نظر برخی عناصر موجود در خاک و نیز تغییر در متابولیت های ثانویه (در مسیر بیوسنتز)، انتظار می رفت نتایج کاملا متفاوتی بروز نماید، اما در این تحقیق دو جنس اخیر رفتار نسبتا مشابهی نسبت به محیط نشان دادند.

Keywords:

سنبل بیابانی (Eremostachys macrophylla Monthbr & Auch.) , مریم گلی (Salvia leriifolia Benth.) , کلپوره (Teucrium polium L.) , ترکیب های فرار , منوترپن ها