مهدی بیگدلو - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه علوم باغبانی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج
وحیده ناظری - دانشیار، گروه علوم باغبانی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج
جواد هادیان - استادیار، گروه مهندسی کشاورزی، پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران

گیاه آویشن کرمانی با نام علمی Thymus caramanicus Jalas متعلق به خانواده نعناعیان (Lamiaceae) می باشد. از میان ۲۵۰ گونه مختلف از این جنس که در سراسر جهان پراکنش دارند، ۱۴ گونه در کشور ایران رویش طبیعی دارند. گونه آویشن کرمانی یکی از ۴ گونه اندمیک در ایران می باشد که در قسمت های مرکزی ایران پراکنش دارد. در این پژوهش پس از شناسایی رویشگاه های این گونه در سه منطقه از استان کرمان، یک منطقه از استان اصفهان و سه منطقه از استان سمنان، از هر رویشگاه ده نمونه کامل گیاهی در زمان گلدهی برای ارزیابی ویژگی های ریخت شناسی و سرشاخه های گلدار برای استخراج اسانس جمع آوری شد. مشخصات مربوط به هر رویشگاه یادداشت برداری گردید و از هر رویشگاه سه نمونه خاک برای ارزیابی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک نمونه گیری شد. خصوصیات رویشی و زایشی هر جمعیت به علاوه میزان اسانس گونه مورد مطالعه در هر رویشگاه مورد بررسی قرار گرفت. داده های بدست آمده با استفاده از نرم افزار آماری SPSS تجزیه آماری شد و همبستگی بین صفات ارزیابی شده و میزان اسانس تعیین گردید. تجزیه خوشه ای، صفات ارزیابی شده جمعیت های مورد مطالعه را در دو گروه مجزا قرار داد. جمعیت های جمع آوری شده از استان کرمان و اصفهان در یک گروه و جمعیت های جمع آوری شده از استان سمنان در گروهی دیگر قرار گرفتند. تفاوت این دو گروه در جدا شدن از هم را می توان به شرایط اقلیمی مختلف در این رویشگاه ها و سازگاری این گونه به شرایط مختلف محیطی نسبت داد. در نهایت جمعیت های موجود در استان کرمان به دلیل داشتن خصوصیات رویشی و زایشی بهتر از قبیل بالا بودن طول ساقه گلدار، طول و عرض برگ، تعداد گل در گل آذین و طول جام گل و همچنین عملکرد بالای اسانس در دامنه ۲ تا ۳ درصد می تواند در برنامه های به نژادی یا برای کشت و تولید مورد توجه قرار گیرد.

آویشن کرمانی (Thymus caramanicus Jalas), عوامل محیطی, صفات ریخت شناسی, اسانس