زینب نظری - کارشناس ارشد، دانشگاه پیام نور، تهران
حسین میرزایی ندوشن - استاد، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران
غلامرضا بخشی خانیکی - استاد، دانشگاه پیام نور، تهران
فرشته اسدی کرم - کارشناس ارشد، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران

گز روغنی (Moringa peregrine (Forssk.) Fiori) یکی از گونه های با ارزش درختچه ای و فراموش شده است که در مناطقی از جنوب شرقی کشور ما رویش دارد و ارزش دارویی، صنعتی و غذایی زیادی برای آن ذکر شده است. به رغم اهمیت زیادی که این گونه از منظرهای مختلف دار،د تاکنون از نظر ویژگی های مختلف زیستی ازجمله ویژگی های کاریوتیپی مورد توجه کافی قرار نگرفته است. در این تحقیق چهار جمعیت گیاهی مختلف به همراه دو نمونه کشت بافتی از این گونه مورد مطالعات کاریوتیپی قرار گرفته و ضمن اندازه گیری ابعاد کروموزومی برخی از آماره های موجود جهت سنجش تقارن کاریوتیپی نیز محاسبه شده و بر مبنای آنها جمعیت های مختلف این گونه مورد مقایسه قرار گرفتند. اطلاعات کاریوتیپی بر مبنای دو مدل آشیانه ای و فاکتوریل تجزیه و تحلیل شدند. در شمارش کروموزومی مشخص شد که کلیه فامیل ها و جمعیت ها دارای ۲۸ کروموزوم بودند (۲۸ =n۲). تجزیه واریانس داده ها نیز نشان داد که جمعیت های مورد مطالعه و کروموزوم های آنها از نظر تمامی ویژگی های کاریوتیپی با هم اختلاف معنی داری در سطح ۱% داشتند. در مواردی سلول های آنیوپلوئید نیز مشاهده گردید. به طور کلی این گونه دارای کروموزوم های ریزی است، به طوری که میانگین عمومی طول کروموزوم های جمعیت های مورد مطالعه بین ۱۹/۱ تا ۱/۲ میکرون متغیر بود. بیشترین طول ژنوم متعلق به جمعیت کشت بافتی کنشکی (۲/۵۱ میکرون) و کمترین طول ژنوم متعلق به جمعیت گرهون (۳/۳۳ میکرون) بود. به عبارت دیگر، نمونه های کشت بافتی از نظر ابعاد کروموزومی در دسته های جداگانه و کاملا متفاوت از سایر جمعیت های مطالعه شده قرار گرفتند. متقارن ترین کاریوتیپ را بر مبنای TF% جمعیت چانف از خود نشان داد (۴۵%). نامتقارن ترین کاریوتیپ بر این مبنا متعلق به نمونه کنشکی بود (۴۱%). آماره DRL و فرمول کاریوتیپی نیز این موضوع را تایید نمود.

گز روغنی (Moringa peregrine (Forssk.) Fiori), کاریوتیپ, کروموزوم, تقارن کاریوتیپی, سیتوژنتیک, آنیوپلوئید, ایران