غلامحسین مروج - استادیار، گروه گیاه پزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد
زهره اف شهرکی - دانشجوی کارشناسی ارشد حشره شناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد
مجید عزیزی ارانی - دانشیار گروه باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد

طی چند دهه اخیر تحقیقات وسیعی روی ترکیب های گیاهی متعدد به منظور دستیابی به جایگزین های بی خطر یا کم خطر و موثرتر از حشره کش های شیمیایی برای کنترل آفات انباری انجام شده است. در تحقیق حاضر سمیت تماسی و اثر دورکنندگی اسانس های دو گونه گیاهی هل (Elletaria cardamomum (L.) Maton) و زیره سیاه (Bunium persicum (Boiss.) Fedtsch.) روی حشرات کامل شپشه قرمز آرد (Tribolium castaneum) مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش در شرایط دمای C˚۱±۳۰، رطوبت نسبی ۵±۶۰% و تاریکی انجام شد. نتایج آزمایشهای زیست سنجی جهت بررسی سمیت تماسی نشان داد که با افزایش غلظت هر اسانس، درصد مرگ و میر حشرات کامل افزایش یافت. حساسیت حشرات نر بیشتر از حشرات ماده بود. براساس معیار LC۵۰ در مدت ۲۴ ساعت بیشترین سمیت تماسی مربوط به اسانس زیره سیاه علیه حشرات نر (۲۵/۰ میکرولیتر بر سانتی متر مربع) و کمترین سمیت مربوط به اسانس هل علیه حشرات ماده (۹۱/۰ میکرولیتر بر سانتی متر مربع) بود. نتایج مقایسه اثر دورکنندگی اسانس ها روی حشرات کامل نشان داد که میزان دورکنندگی حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد توسط اسانس هل در غلظت های بالاتری (حدود ۴-۳ برابر) در مقایسه با اسانس زیره سیاه حاصل شد. با افزایش غلظت اسانس ها، اثر دورکنندگی علیه هر دو جنس حشره افزایش یافت. نتایج این بررسی نشان داد که اسانس های هل و زیره سیاه منابع بیولوژیکی موثری هستند که می توانند جهت حفاظت غلات انبار شده از آلودگی توسط شپشه قرمز آرد بکار برده شوند.

شپشه قرمز آرد, اسانس ها, ادویه ها, هل (Elletaria cardamomum (L.) Maton), زیره سیاه (Bunium persicum (Boiss.) Fedtsch.)