حسین آذرنیوند - دانشیار، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران
منصوره قوام عربانی - دانشجوی دکترای مرتعداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران
فاطمه سفیدکن - استاد، بخش تحقیقات گیاهان دارویی و محصولات فرعی، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
علی طویلی - استادیار، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران

بومادران (Achillea millefolium L. subsp. Millefolium) یکی از گونه های با ارزش دارویی و صنعتی موجود در مراتع ایران و متعلق به خانواده کاسنی (Asteraceae) است. این گیاه به طور خودرو در دشتها، کنار جاده ها و نواحی کوهستانی می روید. از نظر درمانی التیام دهنده جراحات بوده و به علت دارا بودن تانن و مواد تلخ و عطری بر روی سلسله اعصاب و قلب اثرگذار است. همچنین بررسی های جدید در مورد این گیاه خاصیت ضد سرطانی آن را به اثبات رسانده است. به منظور نمونه برداری از این گیاه در هنگام گلدهی در اوایل تیرماه ۱۳۸۶ در رویشگاه سیاه بیشه واقع در استان مازندران و با توجه به حضور و فراوانی گیاه، ۲ طبقه ارتفاعی با فاصله ۱۰۰ متر از هم انتخاب گردید. سرشاخه و برگ گیاه مورد نظر و نیز نمونه خاک پای بوته در هر طبقه ارتفاعی در طول یک ترانسکت ۱۰۰ متری از سه نقطه به طور تصادفی جمع آوری شد. سپس از هر نمونه گیاهی خشک شده در هوای آزاد، به مقدار ۸۰ گرم به روش تقطیر با آب به مدت ۲ ساعت اسانس گیری انجام و به منظور تعیین مقدار و شناسایی ترکیبهای اسانس از دستگاه گاز کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) استفاده شد. نتایح حاصل از تجزیه واریانس بازده اسانس، عدم وجود اختلاف معنی دار بین طبقات ارتفاعی از نظر بازده اسانس گل و وجود اختلاف معنی دار در سطح ۱ درصد از نظر بازده اسانس برگ را به وضوح نشان داد و بیشترین میزان بازده اسانس برگ (۱/۰%) متعلق به ارتفاع ۲۱۰۰ متری بود. از بین ویژگی های خاک و ارتفاع تنها میان میزان نیتروژن خاک و این کمیت ارتباط معنی داری وجود داشت. نتایج بدست آمده نشان داد که بین میزان نیتروژن و بازده اسانس برگ همبستگی منفی وجود دارد. مهمترین ترکیبهای اسانس گل در نمونه های ارتفاع ۲۱۰۰ متر و ۲۲۰۰ متر به ترتیب ۸،۱-سینئول (۴/۱۴% و ۲/۸%)، سیس-کادین-۴-ان-۷-ال (۶/۴% و ۱۵%)، ترانس-کاریوفیلن (۵/۵% و ۸/۴%)، گاما-مورولن (۴/۴% و ۲/۵%) و کامفور (۶/۲% و ۱/۴%) بودند. ترکیبهای اصلی موجود در اسانس نمونه های برگ دو ارتفاع ۲۱۰۰ متری و ۲۲۰۰ متری به ترتیب ۸،۱-سینئول (۶/۵% و ۷/۴%)، گلوبولول (۶/۷% و ۷/۸%)، ترانس-کاریوفیلن (۵% و ۲/۳%)، سیس-کادین-۴-ان-۷-ال (۵/۲۵% و ۴/۰%)، ترانس-سسکوئی لاوانولول (۳/۲% و ۸/۱۲%) و ترانس سسکویی لاواندولیل استات (۴/۲% و ۱/۸%) بودند.

اکولوژی, بومادران (Achillea millefolium L. subsp. Millefolium), اسانس, ارتفاع از سطح دریا, خاک