علی شفقت - استادیار، گروه شیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خلخال
هاشم اخلاقی - استادیار، گروه شیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار
علیرضا متولی زاده کاخکی - استادیار، گروه شیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور
کامبیز لاریجانی - استادیار، گروه شیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
عبدالحسین روستائیان - استاد، گروه شیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

گیاهان تیره چتریان با داشتن حدود سیصد جنس و سه هزار گونه گیاهی در سطح وسیعی از جهان پراکنده اند. جنس Chaerophyllum متعلق به این تیره در ایران دارای هشت گونه بوده و دو گونه Chaerophyllum khorassanicum(جعفری فرنگی خراسانی) و nivale Chaerophyllum (جعفری فرنگی البرزی)، بومی ایران می باشند. در این تحقیق، ریشه و اندامهای هوایی گیاه جعفری فرنگی کوهستانی از تیره چتریان (Umbelliferae) با نام علمی Chaerophyllum macropodum Boiss.، به طور جداگانه از مناطق اطراف خلخال نزدیک لنبر، جمع آوری و پس از خشک نمودن آنها در سایه به مدت ده روز، به روش تقطیر با آب در دستگاه کلونجر اسانس گیری شد. اسانس حاصل با استفاده از دستگاه های GC و GC/MS تجزیه و شناسایی گردید. بازده اسانسها (V/W) برای نمونه ها به ترتیب ۱۷/۰% برای ریشه و ۲۰/۰% برای اندامهای هوایی نسبت به وزن خشک نمونه ها، بدست آمد. تعداد۱۰ و ۱۸ ترکیب که به ترتیب ۳/۹۶% و ۲/۹۹% کل ترکیبهای اسانس ریشه و اندامهای هوایی را نشان می دهند، شناسایی شدند. در میان ترکیبهای اسانسی ریشه، میریس تیسین (۱/۳۹%)، ترپینولن (۰/۲۳%)، ترانس-بتا-اوسیمن (۲۲%) و گاما-ترپینن (۴/۵%) و در میان ترکیبهای اسانسی اندامهای هوایی، ایی-بتا-اوسیمن (۹/۲۴%)، میریس تیسین (۷/۱۵%)، ترپینولن (۲/۱۴%)، فنچیل استات (۹/۱۳%)، ترانس-بتا-اوسیمن (۳/۶%) وسابینن (۱/۶%) ترکیبهای عمده بودند. مقایسه ترکیبهای شیمیایی موجود در اسانس دو بخش ریشه و اندامهای هوایی گیاه نشان می دهد که ترکیب میریس تیسین در اسانس ریشه بیش از دو برابر آن در اندامهای هوایی است.

Umbelliferae, Chaerophyllum macropodum L, ترکیبهای اسانس, میریس تیسین, ترپینولن, ترانس-بتا-اوسیمن