مجید شریفی پور - استادیار گروه مهندسی آب دانشگاه لرستان
عبدعلی ناصری - اعضای هیئت علمی گروه آبیاری و زهکشی دانشگاه شهید چمران اهواز
عبدالرحیم هوشمند - اعضای هیئت علمی گروه آبیاری و زهکشی دانشگاه شهید چمران اهواز
علیرضا حسن اقلی - دانشیار موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
هادی معاضد - اعضای هیئت علمی گروه آبیاری و زهکشی دانشگاه شهید چمران اهواز

بررسی مطالعات انجام شده در زمان­های متفاوت در خصوص اراضی شور تحت آبیاری در ایران، نشان می­دهد که سطح این اراضی در حال گسترش است. با تداوم ایجاد شبکه­های آبیاری و زهکشی در بخش­هایی از اراضی مسطح استان خوزستان، مقدار این اراضی بیشتر نیز خواهد شد. آبشویی تنها راه عملی شناخته شده برای احیاء اراضی شور می­باشد و انجام آن نیازمند مصرف مقادیر بسیار زیاد آب است. شناخت مفاهیم نظری و روابط حاکم بر پدیده، به درک بهتر فرآیند کمک می­کند و از اشتباهات و برداشت­های غلطی که در این زمینه وجود دارد جلوگیری خواهد کرد که نتیجه آن کاهش هزینه، زمان و بهبود عملیات آبشویی و البته صرفه­جویی در آب مصرفی خواهد بود. آبشویی نمک­ها از خاک نمونه­ای از جابه­جایی اختلاط­پذیر (جایگزینی سیال موجود در خلل و فرج با یک سیال دیگر) در محیط متخلخل است. ولی انتقال املاح در خاک به دلیل داشتن ساختمان و وجود منافذ ریز (درون خاکدانه ای) و درشت (بین خاکدانه ای)، با یک محیط متخلخل ساده متفاوت است. برای توصیف پدیده انتقال املاح در خاک ساختمان­دار و آگاهی از جزئیات آن در راستای جهت دهی بهتر عملیات آبشویی و حصول نتیجه مناسب، باید از راهبردی استفاده نمود که در آن تخلخل شامل دو ناحیه آب ساکن (منافذ درون خاکدانه ای) و آب متحرک (منافذ بین خاکدانه ای) فرض شود که انتقال املاح در آن ها به ترتیب توسط پخشیدگی و جریان روان و انتشار صورت می­گیرد. در این مقاله، پس از ارائه مفاهیم نظری مرتبط، معادلات ریاضی حاکم بر انتقال املاح در محیط­های متخلخل (در شکل عمومی)، به صورت مختصر معرفی شده و سپس مدل­های انتقال املاح در خاک (به­صورت اختصاصی) ارائه می­گردد. این معادلات شامل: معادله کلی انتقال املاح، انتقال املاح توسط پخشیدگی، انتقال املاح با جابه­جایی، مدل­های شبیه­سازی انتقال املاح در خاک به عنوان محیطی دارای پیوستاری دوگانه و مدل­سازی انتقال املاح بین نواحی آب ساکن و متحرک می­باشد. در قسمت دوم این سری مقالات، از دریچه مفاهیمی که در قسمت اول معرفی می­شوند، به مزایا و معایب روش­های مختلف آبشویی پرداخته خواهد شد و همچنین اثر عوامل محیطی و سیستمی با کمک همین مفاهیم بررسی می­شود. شناخت مفاهیم معرفی شده در این مقاله نه تنها برای انجام عملیات آبشویی اولیه، بلکه برای درک بهتر از مدیریت شوری در مزرعه در زمان بهره­برداری نیز مفید خواهد بود.

منحنی رخنه, انتقال املاح در خاک, پخشیدگی املاح, انتشار املاح